2
nacio 1 Popolo kun komunaj lingvo, kutimoj, tradicioj, religio,
vivmaniero, ekonomiaj interesoj, politikaj idealoj kaj aspiroj.
2 Jura persono, konsistanta el la tuto de la individuoj regataj
de unu sama konstitucio, kaj distingita disde ili. 3 Shtato, regno.
|
La
chinoj, rusoj kaj japanoj, |
Ja
konsistigas po nacion |
|
La
angloj, francoj kaj germanoj |
Kaj
same ankau la hispanoj. |
4
naghi 1 Sin movi sur au en akvo per la membroj. 2 Flosi.
|
Fishoj
naghas per naghiloj, |
En
diversaj naghaj stiloj, |
|
Homoj
naghas per la membroj, |
En
someroj kaj decembroj. |
4 najbaro 1 Apudloghanto.
2 Homo kiu estas apud alia.
|
Najbaro
estas iu homo |
Kaj
ankau por apudaj grupoj |
|
Vivanta
en apuda domo |
Konvenas
tute tiu nomo. |
4
najlo Pinta metala (ankau ligna ) vergeto kun largha kapo
por fiksi objekton en kiun ghi estas pushita.
|
Botelo
pendas sur la muro, |
Kiel
do povas ghi pendadi? |
|
De
longa najlo en sekuro. |
Ghin
helpas la maldika shnuro. |
3 naski
1 Eligi el si idon. 2 Estigi ion abstraktan.
|
Katino
naskas katon, |
Virino
naskas homon, |
|
Ratino
naskas raton. |
Mortigas
homo fraton. |
4
naturo 1 La surfaco de la tero rigardata kiel vivejo de la
homo kaj bestoj. 2 La primitiva stato de estajho, le denaska karaktero,
kontraste kun la edukado ktp. 3 La esenco, ecaro propra al iu au
io: Frandemo estas naturo de la homo. 4 Tutajho de tio, kio
ekzistas, rigardata kontraste kun Dio kaj la homo.
|
Progresas
la kulturo. |
Malkreskas
plantoj, bestoj |
|
Protestas
la naturo. |
Pro
plago de malpuro. |
1 nau Numeralo
esprimanta la sumon de unu kaj ok.
|
Ja nau
plus unu faras dek. |
Dek
grizaj gruoj kapoklinas, |
|
Dek
pigoj pikas per la bek'. |
Por
kapti karpojn, ne por blek'. |
4
nazo 1 La organo inter la okuloj kaj la busho sur la vizagho.
2 Tiu organo rigardata kiel perceptilo kaj esprimilo de sentoj:
foriri kun longa ~o, ne shovu la ~on en fremdan vazon. 3
Parto de objekto simila al ~o: ~o de plugilo, shipo.
|
La nazo
flaras, la nazo spiras. |
Se ghi
flarsentas fi-odoron, |
|
Tra
ghi aer' en pulmojn iras. |
Ghi
ja ech spiri ne dezias. |
1 ne Adv. esprimanta,
ke oni malakceptas, rifuzas, rigardas la ideon priparolatan kontraua
al la realajho.
|
Somero
ne malvarmas. |
Pro
mushoj ni ne larmas, |
|
Somere
mushoj svarmas. |
Sed
ili ja ne charmas. |
7
nebulo 1 Densa vaporo super la tero malklariganta la vidajhojn.
2 Io simila al ~o malhelpanta la vidon.
|
Nebulo
estas ja ne bulo, |
Trafikon
fermas ekspresvojoj. |
|
Sed
vaporbaro al l' okulo. |
Se ilin
kovras peznebulo. |
3 necesa 1 Tre
bezonata, nemalhavebla, ekstreme dezirata: Por vendisto mensogo
estas ~a. 2 Postulata de la naturaj leghoj au de la stato de
la aferoj: La aero estas ~a por chiuj vivestajhoj. 3 Ne povanta
esti alia, au ne esti: ~a sekvo de principo.
|
Por
lerno necesas memoro; |
Por
dormi, kvieta kushado; |
|
Por
vivo, batado de l' koro; |
Por
auti necesas shoforo. |
4
negho Kristalighinta vaporo de akvo, kiu falas en blankaj
eroj el la aero.
|
Negho
estas blanka, |
Pura
ajh' senmanka |
|
negho
estas pura. |
El ebur'
natura. |
1 nek Konj. signifanta
"ankau ne" post alia nea vorto, au "kaj ne"
post alia nek: Ne helpas plendo ~ ploro kontrau kreditoro; Li
~ scias, ~ volas scii.
|
Nek
patro nek patrino |
Do chiu
helpu sin mem, |
|
Helpados
vin sen fino. |
Sen
dependad-inklino. |
1 neniam Adv.
signifanta "en neniu tempo".
|
Neniam
la tempo revenas, |
Neniam
blindulo klarvidas, |
|
Neniam
nebulo serenas, |
Neniam
kolero konvenas. |
1 nenie Adv. signifanta
"en neniu loko".
|
Nenie
ne pepas pasero, |
Nenie
neniu ne mortas, |
|
Nenie
ne dolchas sukero, |
Nenie
ne venkas la vero. |
1 nenio Pron.
uzata por nei la cheeston au ekziston de io.
|
Pli
bonas io ol nenio. |
Sukceso
venas el strebado, |
|
Nenion
faru sen racio. |
Nenion
helpas pregh' al Dio. |
1 neniu Pron.
uzata por montri neeston de homo au objekto.
|
Neniu
ne eraras, |
Neniu
ne progresas, |
|
Kiu
ja ion faras. |
Kiu
la tempon shparas. |
4 nepo Filo de
filo au filino.
|
Filo
de filo estas nepo. |
Sed
li jam revas ech kun strebo, |
|
La nep'
de Bator estas bebo. |
Ke l'
nep' aglighu sur la stepo. |
4 nepre Neeviteble,
neshangheble, nemalhelpeble.
|
Nepre
prenu panon, |
Tio
tre utilas |
|
Nepre
prenu banon. |
Teni
nian sanon. |
4
nesto 1 Ripozejo konstruita de birdoj au bestoj. 2 Hejmo.
|
Por
jam tigridon kapti, |
Por
al la mod' adapti, |
|
Eniru
tigran neston. |
Farigu
novan veston. |
4 nevo Filo de
frato au fratino.
|
Johano
havis nevon, fileton de fratino, |
La nevo
sentis devon kaj lernis kun obstino, |
|
Kaj
havis pri li revon en lud' de violono. |
Li gajnis
oran mevon, majstrighis je la fino. |
1 ni Plurala pronomo
de la unua persono, signifanta: mi kaj alia; mi kaj grupo da homoj;
chiu homo inkluzive de mi, mi sola (kun modesteco au sento de soleneco).
|
Ni estas
kamaradoj, |
Kaj
chiam kunagadas |
|
Intimaj
kiel fratoj, |
Samkiel
la dentradoj. |
3 nigra Malblanka.
|
Nigra
estas fulgo, |
Chian
kolorajhon |
|
Nigra
estas karbo, |
Kovras
nigra farbo. |
4
nokto 1 Tempo, dum kiu la suno estas sub la horizonto kaj
ne prilumas. 2 Tiu tempo por ripozadi. 3 Tempo de mallumo.
|
La nokto
estas ne malbono, |
La suno
brilas en Azio, |
|
Char
dormo estas en bezono. |
Dum
steloj brilas en Usono. |
2 nomo 1 Vorto
por distingi ion de aliaj. 2 Ies propra ~o. 3 Reputacio: Kia
la homo, tia la nomo.
|
En nia
mondo chiu homo |
Sed
kiuj vere ghin meritas? |
|
Vivadas
kun la sama nomo. |
Ne la
friponoj kaj fantomoj. |
4 nombro 1 Unuo,
au aro da unuoj au frakcioj. 2 Unu el tiaj ~oj uzata por kalkuli.
|
Granda
nombro estas miliono, |
Nur
malmultaj estu malfelichoj, |
|
Sed
malgranda estas ja milono. |
En nombrego
estu veraj bonoj. |
4 nordo La direkto
en via dekstra flanko, se vi rigardas al la subiranta suno en vespero.
|
Shanhajo
estas en la sudo, |
Al shanhajanoj
plachas ludo, |
|
Pekino
estas en la nordo. |
Al pekinanoj
plachas sporto. |
4 noti 1 Skribi
mallongan resumon por ne forgesi: ~i la daton de la kunveno.
2 Zorge konservi en la memoro: ~i la mokridon.
|
Legante
notis li la vortojn |
Esprimajn.
Li hodiau sentas |
|
Lernindajn
por grandigi l' fortojn |
Ke l'
lango havas jam risortojn. |
2 nova 1 Antaue
ne ekzistanta, au ne konata, au ne spertita; unuafoje farita, elpensita,
enkondukita, audita, au malkovrita: ~a penso, invento. 2.Ankorau
ne au nur malmulte uzata: ~a vesto, libro. 3 (nutrajho) Fresha,
produktita antau nelonge: ~a pano, ~aj pizoj. 4 Aperanta
post alia por ghin anstataui: ~a eldono, prezidanto. 5 Lastatempe
akirita: ~a amiko, sperto.
|
Por
nova jaro movo nova, |
Por
plenumigho de l' deziro, |
|
Ja volo
estas chiopova. |
Penadu
kun obstino bova. |
5 novembro La
dekunua monato de la jaro.
|
Novembro,
la monato dekunua, |
La lagoj
kaj riveroj glaciighas |
|
Alvenas
antaulasta, pli malfrua. |
Kaj
furiozas frosta vento brua. |
1 nu Interjekcio
uzata por atentigi, instigi au esprimi veran au shajnigitan kosenton.
|
Chu
volas supon vi akiri? |
En kuirejon
por mem prove |
|
Nu,
bone, devas vi tuj iri |
Purigi,
tranchi kaj kuiri.
|
4
nubo 1 Granda vapora amaso en la aero. 2 Densa amaso de malgrandaj
ajhoj, kiu malhelpas klaran vidon: ~o da polvo, ~o da korvoj.
3 Chio, kio malserenigas, malghojigas, maltrankviligas: ~o da chagreno
kovris lian frunton.
|
Nuboj
nigraj, blankaj, grizaj |
Peza
pluvo en preparo¡ |
|
Shvebas
per la blovoj brizaj. |
Fulmoj-tondroj,
ho, surprizaj. |
4 nuda 1 Surhavanta
nenian veston. 2 Ne, au ne plu havanta la kutiman shirmojn, komfortajhojn
de la vivo: Kiu rabi eliras, ofte nuda revenas. 3 Ne provizita
de la ordinaraj kovroj au garnoj: ~aj okuloj, ~a grundo 4 Ne akompanata
de la retoriko, klarigo, pruvo k.s.: diri ~an veron, ~aj faktoj.
|
Por
la nuda okulparo |
Sed
per helpo aparata, |
|
Nevideblas
plantchelaro, |
Chio
montras sin en klaro. |
5 numero 1 Cifero
au numeralo montranta la vicon de afero. 2 La afero mem: Nova
~o de gazeto.
|
Por
montri vicon de aferoj |
Numer'
de pagho de gazeto |
|
Uzataj
estas la numeroj. |
Au dom'
montrighas per ciferoj. |
1 nun Adv. signifanta
1 Ghuste en la momento de la parolo. 2 Ghuste en la momento imagita.
3 Che la estantaj cirkonstancoj sekve de tio. 4 En la estanta tempo.
|
"Nun"
signifas chi-momente. |
Nun
vi uzas la vortaron. |
|
Nun
vi lernas diligente. |
Tiel
studas "nun" atente. |
1 nur Adv. signifanta
1 Ne pli ol. 2 Ne (mal)pli frue ol. 3 Neniu, nenio alia ol. 4 Ne
alie ol.
|
Nur
unu sola estas nia Tero. |
Pro
manko de prudent' kaj klero, |
|
Nur
frenezuloj volas ghin detrui, |
Nur
por blindule luksan vivon ghui. |
4 nutri 1 Doni
al vivulo manghajhon por daurigi vivon kaj subteni la fortojn. 2
Havigi al iu vivrimedojn. 3 Provizi ion por la necesa materialo,
por ke ghi dauru kaj funkciu plu.
|
Manghajho
nutras nian korpon, |
La viv'
bezonas nutrajh-sorbon |
|
Muziko
nutras nian koron. |
Kaj
same ankau gajhumoron. |
|