5
kafo 1 Trinkajho preparita el grajnoj de kafarbo. 2 Semo
de kafarbo (Caffea), kiu estas arbeto kun ledecaj folioj
kaj blankaj stelformaj floroj.
|
Najbaro
kara, prenu kafon.
Neniam faru al ni pafon! |
Por
viv' felicha gravas paco,
Por paco mi oferus shafon. |
1 kaj Konjunkcio
por interligi vortojn au frazerojn kun la signifo "aldone,
plie".
|
Du
kaj unu estas tri,
Vi, li kaj mi estas ni. |
Venas al ni
jen kateto.
Do dombesto estas ghi.
|
5 kalko Blanka
pulvoro ricevita el ~shtono por prepari morteron, blankigi muron
ktp.
|
Kalko
blanka en pulvoro
Estas alta en valoro |
Por
konstruo de dommuroj
En marmora neghkoloro.
|
4 kalkuli 1 Eldiri
la serion de la ciferoj 1 2 3 4 ktp: Li scipovas ~i nur ghis
dek. 2 Nombri objektojn: ~i mushojn (nenifari). 3 Trovi
la kvanton per aritmetiko el aliaj donitaj kvantoj: ~i la distancon
inter la suno kaj la tero. 4 Operacii per nombroj por
trovi serchatan nombron: ~i en la kapo. 5 Rigardi kiel: ~i
helpadon kiel sian devon. 6 Fidi iun, konfidi al: Mi kalkulas
pri vi por helpi lin...
|
Unu,
du, tri!
Kalkulu ni!
Kvar, kvin, ses! |
Diru
jes!
Sep, ok, nau, dek!
Kalkulu tuj, ek!
|
4 kamarado Homo
kiu vivas, laboras, ludas, batalas kune.
|
Li
kaj kamaradoj
Luktas kontrau ratoj,
|
Tiel
en dimanchoj
Kiel en sabatoj.
|
4
kameno Masonajho en parto de chambro por fari fajron.
|
Che
l' kameno ni babilas,
Ghia fajro rughe brilas.
|
Vintran
froston ni ne sentas,
Niaj koroj tre facilas. |
2
kampo 1 Terpeco kulturita au kulturebla: gren~o, Arbaro
audas, ~o vidas (chie estas atestanto). 2 Loko, sur kiu io okazas,
funkcias, aktivas: magneta ~o, batal~o, agad~o
|
Sur
grena kampo pene ni laboras,
Sur scienckampo bone ni esploras, |
Sur
agadkampo chiam ni fervoras,
Sur batalkampo pulvo fiodoras.
|
8
kandelo Lumigilo el vakso au sebo en formo de cilindro
kun mecho en la centro.
|
La
suno brilas sur chielo,
Ankau la luno kaj la steloj. |
Kie
do brilas la kandeloj?
Ja chie, ankau en la keloj.
|
3 kanti Audigi
versajhon lau aldonita melodio.
|
Artisme
vochi per serio
De versoj lau ia melodio, |
Pri
kora ghojo au chagreno,
Pri venko au pri ampasio.
|
2
kapo 1 Parto de la korpo de homo au besto, en kiu estas la
cerbo. 2 Tiu parto rigardata kiel la sidejo de inteligento kaj sagho.
3 Supra au plej antaua parto de objekto au planto: ~o de arbo,
najlo, shipo.
|
Kia
kapo, tia chapo.
Se la kapo estus rapo, |
Ghi
misagus jam sen klapo
Kaj ghin trafus forta frapo.
|
5 kapabla 1 Povanta
fari ion; havanta la ecojn kaj kondichojn plenumi ion. 2 Lerta kaj
kompetenta.
|
Kapabla
homo multe faras,
Kaj sekve multe li eraras.
|
Li
la erarojn tuj korektas,
Progreson ili do ne baras. |
4
kapro Dombruto remacha, multe pli malgranda ol bovo, kun
longaj kornoj kaj barbo sub la mentono, lerta en kurado surmonte.
|
Mi
bredas kaprojn kaj abelojn,
Por tio havas mi du celojn: |
Akiri
de l' abeloj mielon,
De l' kaproj lanon, ankau felojn.
|
4 kapti 1 Subite
preni per rapida movo. 2 Atingi kaj teni iun, kiu provas forkuri.
3 Sukcesi havigi al si ion nematerian. 4 Ekhavi (malsanojn, sentojn
k.s.).
|
Fishistoj
kaptas fishojn per reto,
Virinoj kaptas virojn per rideto.
|
Biletojn
bonajn kaptu che gicheto,
Novajhojn gravajn kaptu en gazeto. |
4 kara 1 Tia,
al kia nia koro inklinas kaj kian ni volas tenadi. 2 Multekosta.
|
Por
ni l' vivo estas kara,
Sed pli karas homa digno.
|
Pro
maljusta ag' barbara
Tondre krias la indigno. |
4 karaktero Distinga
ecaro.
|
Ne
shangheblas hom-naturo,
Sed shangheblas karaktero.
|
Per
ekzercoj kaj kulturo
Ghi shanghighas er' post ero. |
4 karbo 1 Nigra
shtonsimila objekto uzata por fari fajron. 2 Peco da ~o.
|
Karbo
estas nigra oro.
Ja altegas ghia valoro.
|
Ghi
entenas energion,
Por irigo de motoro. |
4
karoto 1 Dujara herbo, kies rugha au flava radiko dolcha
kaj fragila estas manghebla krude au kuirite. 2 La radiko de tiu
planto.
|
Johano
venis el ghardeno
Kun legomshargho sur azeno.
Kaj li pendigis karotegon
|
Antau
la bruto de frandemo.
Do la azeno mem rapidis
Pro la logajho sen kompreno. |
5
karto Peco da dika papero por diversaj uzoj.
|
Karto
estas speco de papero
Kun pli grandaj diko kaj fortiko.
|
Ni
bezonas kartojn pro aferoj
Preskau chiutage en praktiko. |
4
kaserolo Kuirilo profunda kun plata fundo.
|
Kaserolo!
Kaserolo!
Ja vulgaras la titolo.
|
Sed
frandajhoj venas el ghi,
Por la regho kaj popolo. |
4 kashi 1 Formeti
ion, ke oni ne vidu. 2 Silenti pri io, ke oni ne sciu.
|
Ne
kashu la erarojn,
Ne kashu ech hholeron
|
Por
fari tuj riparon,
Eviti vivdangheron. |
4
kato Kvarpieda dombesto, kiu povas kapti ratojn kaj musojn.
|
La
katoj kaj la ratoj,
Ne estas kamaradoj.
|
Chu
ili povus iam
Kunvivi kiel fratoj? |
4 kauzo 1 Tio,
pro kio io estas tia, kia ghi estas au farighas. 2 Tio, pro kio
io okazas.
|
Sen
vento ne levighas ondoj.
Demandojn sekvas la respondoj.
|
Sen
kauzo ne naskighas amo,
Sen kauzo ne fondighas rondoj. |
4 kavo 1 Malplenajho
en solida korpo. 2 Iom profunda fosajho en la tero.
|
Kavan
vojon ni malshatas,
Kava ventro ja malsatas.
|
Kavan
minon forlasitan
Ja neniu ekspluatas. |
1 ke Subjunkcio
por enkonduki subpropozicion de diversaj funkcioj.
|
Mi
legis en gazeto,
Ke per interreto
|
Eblas
ech acheto
De koncert-bileto. |
4 kelo Subtera
chambro.
|
Konservighas
en la kelo
Bona vino en barelo.
|
Se
vi volas ghin gustumi,
Mi alportos en botelo. |
2 kelka 1 En nedifinita
kvanto de tuto: ~a tempo. 2 En nedifinita nombro de la tuto:
~aj ekzemploj.
|
Post
kelka hezitado,
Eksplodis militado,
|
Forbrulis
kelkaj urboj,
Buchadis la brigado. |
4 kesto Ujo kun
ses paralelaj edroj.
|
Kio
estas en la kesto?
En ghi estas bela vesto.
|
El
la kesto mi ghin prenos,
Por celebro de l' Majfesto. |
1 kia 1 Pronomo
uzata por demandi pri la eco, naturo, speco de io. 2 Rilatpronomo
samsignifa.
|
Kia
patro, tia filo;
Kia lampo, tia brilo;
|
Kia
shafo, tia lano;
Kia pasto, tia pano. |
1 kial 1 Adverbo
por demandi "el kia kauzo", "el kia motivo".
2 Adverbo por enkonduki dependan demandon.
|
Kial
la birdoj ne posedas denton?
Kial la homoj havas dolorsenton?
Kial ne eblas al ni mortevito?
|
Kial
ni suferadas de milito?
Neniu scias, kial la homaro
Ankorau vivas nun kiel barbaro. |
1 kiam 1 Adverbo
signifanta "en kiu tempo": Neniu scias, kiam venos
eterna paco. 2 Subjunkcio signifanta "en la tempo, en kiu".
|
Kiam
du militas,
Tria do profitas.
|
Kiam
ni saghighos?
Kiam ni pacighos? |
1 kie 1 En kiu
loko: Chu vi scias, kie estas pura akvo? 2 En la loko, en
kiu: Kie estas volo, tie estas vojo.
|
Kie
staras domo,
Tie vivas homo.
Kie estas kato,
|
Tie
mankas rato.
Kie forte pluvas,
Tie akvo fluas. |
1 kiel 1 En kia
maniero? En kia grado?: ~ vi fartas? ~ rapide vi progresas!
2 En la sama maniero au grado: barakti ~ fisho ekster akvo; li
amzorgas shin ~ patro. 3 En la funkcio de: ~ sekretario li
devas zorgi pri chio.
|
Kiel
vi vivas, mia kara?
Mi vivas kiel hom' memstara.
|
Mi
tiel fortas kiel bovo,
Brunighis kiel vir' kampara. |
1 kies De kiu(j)?:
~ libron vi legas? Chu vi scias, ~ kanto estas la plej bela?
La knabo, ~ libron vi legis, malsanighis.
|
Kies
panon vi konsumas,
Ties taskon vi plenumas.
Kies helpon vi ricevas,
Tiun helpi vi ja devas.
|
Kies
arton vi admiras,
Ties verkon vi deziras.
Kies vorton vi plej shatas,
Ties hundon vi ne batas. |
4 kilogramo Mil
gramoj.
|
Mi
achetis kilogramojn da sukero,
Sekve min avertis onklo pri l' danghero,
|
Ke
tro da sukero kauzas diabeton,
Kiu estas vera fonto de sufero. |
1 kio 1 Kia afero?:
~ estas tio? 2 De kia profesio: ~ vi estas? 3 Rilata
pronomo uzata anstatau kiu por enkonduki subpropozicion: Sorto
ofte alsendas, kion oni ne atendas. Rilata pronomo anstatau
la antaua subpropozicio: Li rapide progresas en sia lernado,
kio tre ghojigis la gepatrojn.
|
Kio
estas tio?
Tio estas chapo.
Kio estas chapo?
Vesto por la kapo.
|
Kio
estas tio?
Tio estas pano.
Kio estas pano?
Nutro por la sano. |
Kio
estas tio?
Tio estas suno.
Kio estas suno?
Fonto de taglumo. |
1 kiom 1 Kiakvante?
Kianombre?: ~ tio kostas? 2 Subjunkcio por enkonduki komparon pri
kvanto: Kiom da homoj, tiom da gustoj. 3 Konceda subjunkcio
signifanta "lau nur la mezuro, lau kiu": la kompatinda
stana soldato tenis sin, ~ li povis, tute rekte
|
Kiom
aghas via kato?
Tiom kiom mia frato.
|
Kiom
ajn ghi maljunas,
Ghin timegas chiu rato. |
4 kisi Tusheti
iun per la lipoj por esprimi amon au admiron.
|
Li kisas
shin,
Shi kisas lin,
|
La
gejunuloj interkisas sin.
L' infanojn siajn kisas la patrin'. |
1 kiu 1 Demanda
pronomo, uzata sen ia resendo al apuda substantivo kaj montranta
personon au objekton: ~ venis? 2 Demanda pronom-adjektivo
pri persono au ajho: ~ lernanto tion faris? Pri ~ libro vi parolas?
3 Relativa pronomo pri persono au ajho: Plej bone ridas, ~ laste
ridas.
|
Nur
tiu ne eraras,
Kiu nenion faras.
|
Kiu
nenion faras?
Kiu neniam eraras? |
2 klara 1 Tia,
ke oni povas bone vidi tra ghi, pura, malkonfuza: ~a akvo.
2 Ne obtuza, distingebla, facile komprenela: ~a vocho.
|
En
klara vespero
Kun klaraj mil steloj,
|
Al
klara rivero
Li iras kun siteloj. |
5 klaso 1 Dividajho
de popolo lau iuj civilaj au politikaj kondichoj. 2 Aro da homoj
kun samaj ekonomiaj interesoj, moroj, kutimoj. 3 Lernantaro de unu
sama kurso. 4 Klaschambro. 5 Aro da personoj au objektoj de sama
valoro.
|
Unua
klaso, dua klaso¡
Diversaj vinoj por la glaso.
|
Eltrinku,
karaj samklasanoj,
Plezuras tia tempopaso. |
4 klera Kapabla
bone jughi kaj taksi la aferojn, per akiritaj scioj.
|
Li
vere tre tre kleras,
Neniam li koleras.
|
Pro
stulta kolerigho
Prudento malaperas. |
5 klini 1 Malaltigi
parton de io rigida: Li ~is sian glavon antau li. 2 Kurbigi
au fleksi ion malsupren: La negho klinis la branchojn de la abio
al la tero. 3 Oblikvigi parton de sia korpo: Shi ~is sian
kapon al la brusto. 4 Emigi, cedigi: Mi ~as mian koron por
plenumi viajn leghojn.
|
Klinu
la kapon antau regho,
Klinu la koron antau legho,
|
Klinu
l' orelojn al doktoro.
Ne vin klinu al teroro! |
4 klingo La akra
metala parto de tanchilo.
|
Akreco
por la klingo glava
Sendube estas tre tre grava.
|
Por
glavo kun malakra klingo
Konvenas resti en la ingo. |
3
knabo 1 Virseksa infano nematura. 2 Juna viro plenumanta
diversajn servojn: serv~o, lerno~o (metilernanto), ship~o.
|
Lerneja
knabo petolema
Al birdonesto arbekstrema
|
Algrimpis,
por birdidojn preni.
Lin bekis la patrino trema. |
5
koko Dombirdo kun rugha kresto sur la kapo, kiu blekas sonore
en mateno.
|
En
frua horo de l' mateno
Jen koko krias che stel-sveno:
|
Vekighu
homoj! Kaj bonvenon
Al la sundisko el rubeno! |
4 kolo 1 Parto
de la korpo de homoj kaj bestoj inter la kapo kaj la trunko. 2 Simila
parto de botelo k. a. objektoj.
|
Botelo
havas longan kolon,
Sed ghi posedas ne muskolon.
|
Kaj
poto havas larghan bushon.
Sed povas fari ne parolon. |
4 kolekti 1 Kunigi
homojn au objektojn por iu celo: ~i soldatojn, opiniojn, lupagojn,
poshtmarkojn. 2 Shiri de plantoj fruktojn, semojn k.a. por uzo.
3 Koncentri por pli bone estri: ~i siajn pensojn, kuraghon.
|
Li
kolektis kelkajn homojn
Por kolekti pirojn, pomojn.
|
Kun
la fortoj kolektitaj
Portis chion en la domojn. |
4 koleri Senti
fortan agitighon de la animo pro ofendo au malkontento kaj ghin
esprimi per vortoj kaj ago.
|
Prudenta
homo ne koleras,
Kolero estas senutila.
|
Char
solvo pro ghi ne aperas,
Problemo ighas malfacila. |
3 koloro 1 Rugho,
flavo, verdo, blanko, bluo, nigro estas koloroj. 2 Karaktero de
intelekta verko, produktata per la elekto de la priskribitaj scenoj,
sentoj, detaloj, vortoj, sonoj ktp.
|
La
bildo havas kvar kolorojn:
Helrugho, verdo, flavo, bluo.
|
Ghi
montras multajn charmajn florojn.
Kaj en l' aero flugas gruo. |
4 kombi 1 Purigi
kaj ordigi la hararon per tia ilo. 2 Pretigi kotonon, lanon kaj
similajn materialojn por shpinado per mashino.
|
La
blua lago ludas ondetarojn,
Printempa vento kombas shiajn harojn.
|
Ni
remas en boato kaj per kanto
Agrabla ridetigas la najbarojn. |
2 komenci 1 Fari
la unuan parton de afero au ago: ~i per Dio kaj fini per diablo.
2. Konsistigi la unuan parton de io: Tiu vorto ~as la frazon.
|
Ni
komencis la festenon,
Chiuj montris ridmienon.
|
Ni
komencis drinki, manghi,
Kaj komencis vort-divenon. |
4 komerci Profesie
intershanghi varojn, produktajhojn, celante akiri profiton.
|
Afero
grava estas la komerco,
Necesas por ghi sperto kaj ekzerco.
|
Komerco
povas chiujn bone servi,
Necesas penlaboro, ja ne sherco. |
4 komforto Chio,
kio igas la vivon pli facila, agrabla, senlaca.
|
Komforto
ne mankas al bona hotelo;
Vi povas ripozi en mola fotelo.
|
Komforta
kuseno, komforta kurteno,
Komforta kanapo che rugha kandelo. |
4 komitato Organizajho
el elektitaj personoj por plenumi difinitajn taskojn.
|
La
komitato eklaboris,
Kaj la demandojn ghi esploris.
|
Ghi
diskutadis kaj kritikis,
La membroj chiuj tre fervoris. |
4 kompari 1 Interrilatigi
du au plurajn aferojn por determini iliajn similecon au diferencon:
~u Esperanton kun la naciaj lingvoj, kaj vi vidos ghian superecon.
2 Interrilatigi du au plurajn personojn au aferojn por starigi ties
relativan valoron: Ni ~u niajn fortojn. 3 Rilatigi tion,
pri kio oni parolas, kun io analoga, por fari la ideon pli klara
au pli poezia: Oni ofte ~as la junecon kun printempo.
|
Shi
bele dancas senkompare.
Jen shi ekdancas kun li pare.
|
Komparu
nun iliajn movojn,
Shi ja superas tute klare. |
5 kompati Senti
kortushon pro ies malfelicho kaj deziron ghin mildigi.
|
Virinon
almozulo petis,
Kaj shi rigardon al li jhetis,
|
Kompatis
la chifonan viron,
Monerojn en lian manon metis. |
2 kompreni 1 Havi
ghustan ideon pri la signifo de vorto, parolo ks: Li ~as la lingvon
de birdoj. 2 Fari al si ghustan ideon pri la naturo, valoro,
celo de io: ~i sian devon. 3 Havi la necesan scion, por fari
ion: Shuisto pli bone ~as la shufaradon, ol la plej bona kemiisto.
|
Chu
vi la sanon bone tenas?
Chu la gravecon vi komprenas?
|
Kiu
l' sanon ignoradas
Al malsano sin altrenas. |
4 komuniki Konigi,
sciigi, transigi.
|
Por
komuniki lingvo gravas,
Komunan lingvon ni ne havas.
|
Por
tio taugas Esperanto.
Ja centprocente tio pravas. |
2 koni 1 Memori,
ke oni iam vidis, audis, legis ion: Mi ~as tiun poemon. 2
havi, el sia propra sperto, pli-malpli klaran ideon pri io au pri
la enhavo, uzado de io. 3 Havi ideon pri ies identeco.
|
Akvumu
floron je l' radiko,
Kaj konu l' koron de amiko.
|
Ghustigu
la horloghon vian,
Por senerara hor-indiko. |
4 koncerni Havi
specialan rilaton kun iu au io; aparte tushi, interesi iun au ion.
|
Ja
kial vi koleras?
Chu tio vin koncernas?
|
En
moroj shi liberas.
Ja tio nun modernas. |
4 kondicho 1 Cirkonstanco,
fakto, de kiu dependas la efektivigho de io. 2 Deviga arangho interkonsentita,
de kies respekto dependas la valideco de arangho, kontrakto. 3 Chiu
el la eksteraj cirkonstancoj, al kiuj persono au objekto estas submetata,
kaj de kiuj dependas ies stato.
|
Favoras
la kondichoj de klimato,
Tre bone kreskas plantoj de tomato.
|
La
nutraj fruktoj estas ja kondichoj
Por certigado de nia sanstato. |
4 konduki 1 Venigi
iun au ion al iu loko. 2 Venigi iun al nova stato.
|
Dibocho
kondukas al malsano.
Lernado kondukas al klereco.
|
Sciigu
la veron al infanoj,
Ke ili progresu en certeco. |
4 konduti Agi
iamaniere en siaj rilatoj kun aliaj homoj.
|
Kiu
bonkondutas,
Tiun oni shatas.
|
Kiu
fikondutas,
Tiun oni batas. |
4 konfesi 1 Publike
deklari, kion oni kutime kredas vera. 2 Malkashe diri, malgrau la
eblaj kauzoj de sindeteno. 3 Spontanee deklari ion malfavoran, malprofitan
por si.
|
Se
misfaron vi konfesas,
Do riprocho ne necesas.
|
Se
vi krimon ne konfesas,
Oni kontrau vi procesas. |
4 kongreso 1 Solena
kunveno de samcelanoj. 2 La plej alta leghdona organizo de iuj landoj.
|
Kongreso
de la asocio
Okazas chiam en julio.
|
Julio
estas bona tempo,
Char multaj estas en ferio. |
4 konscii 1 Scii
siajn psikajn fenomenojn pri la okazajhoj de sia pensado kaj sensado.
2 Klare scii siajn agojn kaj travivajhojn.
|
Misfari
oni povas sen konscio,
Tamen neniam kulpu kun intenco.
|
Ech
se neniu punos vin pro tio,
Vin ja riprochos poste l' konscienco. |
4 konsenti Jesi.
|
Kiu
silentas,
Tiu konsentas.
|
Vi
ne konsentas?
Kial silentas? |
5 konservi Zorgi,
ke io ne difektighu, ne perdighu, ne pereu.
|
Manghajhojn
ni konservas en glacio,
Memorojn ni konservas en kranio,
|
Vestajhojn
ni konservas en komodo,
Sed tempon ni konservas en nenio. |
4 konsideri 1
Atente esplori chiuflanke en la spirito: ~u la sekvojn de via
ago. 2 Zorge atenti ion kiel motivon decidigan por agi au kiel
alprenindan decidon: Li foriris, ne ~ante la doloron de siaj
gepatroj. 3 Atribui, en sia spirito, ian econ al iu au io: Mi
konsideras lin kiel amikon.
|
Konsideru
antau faro,
Sed ne faru antau konsidero.
|
Por
evito de eraro,
Bone konsideru en prefero. |
3 konsili Diri
al iu, kion li devas fari.
|
Konsilojn
petu de l' amikoj;
Chiu bezonas, en praktikoj,
|
Konsilojn
de aliaj homoj,
Pri farto, artoj kaj teknikoj. |
4 konsisti 1 Esti
kunmetita el pluraj eroj: Unu horo konsistas el 60 minutoj.
2 Havi kiel chefan, esencan parton: Muziko ne ~as en sola frapado
de klavoj.
|
El
kio amikec' konsistas?
Tri eroj en ghi ja ekzistas:
|
Interkompreno,
amo, zorgo;
Amikoj fidelecon persistas. |
4 konsoli Mildigi
ies chagrenon, doloron, bedauron.
|
Ne
konsolu min! Ne konsolu min!
Per parolo vi nur pikdoloras min!
|
Kiel
mia koro povus chesi plori,
Se vi min perfidis je la fin'! |
|
Shi
falis de chevalo,
La dorso shin doloris.
|
Mi
tuj al hospitalo
Shin portis kaj konsolis. |
4 konstanta Tia,
ke ghi ne shanghighas.
|
Konstanta
zorgo de amikoj
Tre gravas por ni en praktikoj.
|
Konstantaj
ghojo kaj trankvilo
Utilas pli ol la teknikoj. |
4 konstati Rimarki
kaj aserti la realecon de io post esplorado: ~i ies foreston.
|
Se
vi konstatis jam misfaron,
Korektu tuje la eraron.
|
Se
vi konstatis misfunkcion,
Prokrastu nepre ne riparon. |
4 konstrui 1 Starigi
domon, ponton, monumenton k.s. 2 Aranghi la partojn de tuto en bona
ordo: ~i frazon, romanon. 3 Krei ion abstraktan: ~i pacon,
unuecon, ligon.
|
Fabrikoj
kanonojn konstruas,
Kanonoj konstruojn detruas.
|
Pro
kio vanigi laborojn?
Pro kio militoj plu bruas? |
4 kontenta Deziranta
nenion alian ol tion, kion oni jam havas.
|
Kontenta
koro,
Havenda oro.
|
Kontenta
homo,
Sen pent' kaj ploro. |
1 kontrau Prepozicio
kiu montras 1 lokon, kiu estas antau persono au objekto kun interspaco:
Ili staras unu ~ la alia. 2 Objekton, kiu malhelpas pluan
movon: Pro timo, shi starigis seghon kontrau la pordo. 3
Objekton, kies naturan pozicion, direkton au tendencon
oni inversigas: La fisho saltas ~ la fluo. 4 Objekton, por
kiu oni intershanghas ion: doni grenon ~ armilo. 5 Personon
au objekton, kun kiu oni komparas alian: supereco de homo ~ bruto
ne ekzistas. 6 Personon au objekton al kiu estas direktata ago
au sento: agi fiere ~ iu. 7 Personon, al kiu estas direktata
malamika, malfavora ago: iri milite ~ iun. 8 Objekton au
aferon, al kiu estas direktata malhelpa, defenda, shirmanta ago:
Chu vi estas por au ~ la propono?
|
Kontrau
pluvo, pluvmantelo;
Kontrau l' suno, sunombrelo;
|
Kontrau
fajro, akvoshpruco;
Kontrau premo, ekribelo. |
4 konveni Esti
konforma al tio, kion postulas la situacio, la reguloj, la moroj.
|
Kio
konvenas al la vintro,
Ja ne konvenas al somero;
|
Kio
konvenas al cilindro,
Ja ne konvenas al la sfero. |
2
koro 1 Organo kiu pumpas sangon. 2 Tiu sama organo rigardata
kiel sidejo de la sentoj (amo, deziroj, sufero, ghojo ktp).
|
Batas
ritme nia koro.
Tre gravas sano por laboro.
|
Sana
spirit' en sana korpo.
Tenadu tion en memoro! |
5
korbo Portebla ujo el kunplektitaj vergoj, herbaj trunketoj
k.s. por enteni objektojn.
|
En
manghajh-korbo, kelkaj panoj;
En frukto-korbo, ok bananoj;
|
En
paper-korbo paperpecoj,
En bazar-korbo, floroj, flanoj. |
4 korespondi Interrilati
per leteroj.
|
Li
skribas al shi, shi respondas.
La geamikoj korespondas.
|
Per
intershangho de leteroj,
La amikeco daure ondas. |
5
korpo 1 La tuto de la materiaj partoj de homo au besto. 2
Trunko de homo au besto. 3 La chefa parto de objekto.
|
En
sana korp' spirito sanas.
Ni ofte nian korpon banas.
|
Sportoj
kaj bano tre utilas
La korpflegado ja ne vanas. |
3
korto 1 Spaco chirkauita de konstruoj, al kiu malfermighas
chambroj. 2 Chirkaubarita spaco antau, post au chirkau domo (en
vilagho).
|
En
la korto inter domoj,
Kreskas arboj kaj legomoj.
|
En
somero belas floroj,
En autuno piroj, pomoj. |
3 kosti 1 Esti
achetebla je difinita prezo: La libro ~as 5 dolarojn. 2 Esti
akirebla dank' al peno: Tiu verko ~is al li dek jarojn.
|
Ne
havu fum-kutimon,
Ghi ne nur kostas monon,
|
Sed
per ghi vi invitos
La kancer-demonon. |
4
kotono Lanugo el nuksa frukto de unujara koton-planto, tre
ofte uzata por fari teksajhon.
|
En
vintro vato estas en bezono,
Kaj negho blankas kiel la kotono.
|
Ja
negho ne taugas por varmigi,
Sed kreas plian froston en aldono. |
5 koverto Papera
saketo por enteni leteron kaj surskribi adreson.
|
Kiam
la letero pretis,
En koverton mi ghin metis.
|
Iris
al poshtoficejo,
En leterkeston mi ghin jhetis. |
4 kovri 1 Kashi,
shirmi au garni ion per io etendita sur ghi lau ghia tuta surfaco:
~i la kapon per tuko. 2 Kashi, shirmi, garni ion metite au
etendite sur ghi lau ghia tuta surfaco: Negho ~is la stratojn.
3 Disjheti ion sur ion lau pli-malpli granda kvanto: Shi ~is
sin per juveloj.
|
Varmega
estas la somero,
Moskitoj svarmas en vespero.
|
Zumadas
ili kaj min kovras,
Mi mansvingadas en kolero. |
5 krajono Skribilo
konsistanta el ligna bastoneto kun nigra au alikolora kerno.
|
Krajon-tranchilo
ja tre etas,
En posho chiam servopretas.
|
Kiam
krajonon mi akrigas,
En la tranchtruon mi ghin metas. |
4 kravato Silka
au alimateriala bendo uzata kiel ornamajho chirkau la kolo.
|
Kravato
estas nur ornamo
Chirkau la kolo, ne por varmo.
|
Neniu
per ghi trenkondukas
Sinjoron, ech ne en alarmo. |
5 krei 1 Fari
ion el nenio. 2 Verki, elfari ion tute novan.
|
Kamparanoj
kreas grenojn,
Laboristoj la mashinojn,
|
La
friponoj kreas ghenojn,
Militistoj domruinojn. |
2 kredi Rigardi
ion diritan kiel veron.
|
Mi
kredas, ke turnighas nia tero.
Mi kredas, ke ekzistas ne Infero.
|
Mi
kredas, ke utilas ne fiero.
Mi kredas, ke nin helpas ne kolero. |
4 kremo 1 La grasa
parto de lakto, kiu levighas al la surfaco kaj kiun oni buterigas
per kirlado. 2 Plej eminenta parto de personaro.
|
El
grasa lakt' farighas kremo,
El kremo venas la butero.
|
Necesas
sercho lau sistemo,
Por trovo de scienca vero. |
3 kreski 1 Disvolvighi,
evolui proksimighante al matureco. 2 Pligrandighi, plimultighi.
3 Farighi pli intensa, forta, granda.
|
Kreskas
nombro de la homoj,
Kreskas homaj avidemoj.
|
Kreskas
urboj, autoj, domoj,
Kreskas homaj vivproblemoj. |
4 krevi 1 Disrompighi
de granda interna premo. 2 Fendighi de skuo, malvarmo, sekeco ktp.
|
Pro
ventego krevis shipa velo,
Pro frosteco krevis la botelo,
|
Pro
ridego preskau krevis vintro,
La balono krevis pro tro-shvelo. |
3 krii 1 Vochi
laute kaj akre. 2 Diri tre laute kaj akravoche.
|
Kokviroj
krias en mateno,
Drinkuloj krias en festeno,
|
Vendistoj
krias en bazaro,
Aktoroj krias sur la sceno. |
4 krochi 1 Pendigi
per hoko: ~i pentrajhon sur muron. 2 Kunigi du objektojn
enigante elstaran parton de unu en la alian: ~i vagonon kun lokomotivo.
|
Sur
masto krochas sin la velo,
Sur vestohoko la chapelo,
|
Sur
muro krochas sin pentrajhoj,
Juvela ringo sur orelo. |
1 krom Prepozicio,
signifanta, ke oni metas aparte la sekvantan ideon, ke oni ne konsideras
ghin pro ghia escepteco au tute natura aparteno al la diritajho:
Mi diras al vi nenion ~ pura vero. ~ Petro tie estis ankau chiuj
aliaj miaj fratoj.
|
Nenio
estas krom kabano,
Kaj krome achas lia sano.
|
Laboras
pene liaj manoj,
Por vintraj vestoj krom la pano. |
5 kruco 1 Signo
formita de du linioj, kiuj iras unu tra la alia ortangule. 2 T-forma
pendumilo.
|
Sur
la preghejo kruco staras.
Kaj graka korvo sur ghin falas.
|
Ghi
ne komprenas la simbolon,
Sed iuj diras: "Ghi skandalas!" |
4 kruda 1 Natura,
nepreparita, neprilaborita. 2 Maldelikata, neharmonia, malagrable
impresanta. 3 Sovagha, brute fortega, malmildega.
|
Mangheblaj
estas por la homoj,
Krudaj fruktoj kaj legomoj
|
Sed
ne mangheblas kruda greno
Kaj kruda korvo kaj veneno. |
4 kruro 1 La malsupra
parto de la gambo inter la femuro kaj piedo. 2 Gambo.
|
Senkrura
vermo malrapidas,
Dukrura homo tion vidas:
|
"Kial
du krurojn ghi ne havas?"
Azeno kashe lin priridas. |
4 kudri 1 Kunligi
per fadeno traigante ghin tra la kunligajhoj per speciala pinta
ilo: ~i manikon 2 Produkti per ~ado: ~i vestojn.
|
Tajloro
kudras, por sinjoro,
Mantelon en malfrua horo.
|
Bezonas
li kudromashinon,
Tial li penas en laboro. |
4 kuiri Prepari
manghajhon per fajro por fari ghin manghebla.
|
En
kuirejon mi eniris,
Por ekbruligi mian pipon.
|
Maria
bela tie kuiris,
Mi ame kisis shian lipon. |
5
kuko Bakita frandajho el pasto kun sukero.
|
Shi
bakis kukojn por la frato,
Sed tro varmegis shia pato.
|
La
kukoj nigris kiel karbo,
Li mokis shin per manklakado. |
5
kulero Manghilo kun tenilo kaj largha kava kapo en formo
de duona ovo, uzata por cherpi supon.
|
Disputis
forko kaj kulero
Pri siaj meritoj kun fiero.
|
Koleris
ili kaj kverelis,
Rompighis tinte la telero. |
5 kulpa Intence
au konscie farinta ion riprochindan au punindan.
|
Vashington
hakis en ghardeno
Cherizarbeton, sen kompreno.
|
Sed
li konfesis sian kulpon
Al sia patro en chagreno. |
4 kulturi 1 Kultivi.
2 Bredi. 3 Meti ion en favorajn kondichojn, por ke ghi kreskadu
kaj multighu. 4 Perfektigi la spiritan evoluon de homo per edukado.
|
Kulturi
homojn, kulturi florojn,
Kulturo havas grandan valoron.
|
Diversaj
estas homaj kulturoj,
Por ilin teni faru laborojn. |
1 kun Prepozicio
signifanta akompanon de homo au afero en la sama loko, sama tempo,
por la sama celo, au rigardata kiel karakterizajho au cirkonstanco.
|
Kun
geamikoj mi promenis,
Kun plezuro ni envenis
|
En
florghardenon, kun permeso
En golflud' ni partoprenis. |
3 kuri 1 Sin movi
rapidege ofte kun ambau piedoj en la aero. 2 Movighi rapide kontinue.
|
La
tempo kuras jar' post jaro,
Senchese kreskas la homaro.
|
Tutmonde
kuras la rivaloj,
Senfine iras la batalo. |
5 kuraci Resanigi.
|
Kuracisto
ne kuracas,
Se pro peno vi tro lacas.
|
Se
kverelas la najbaroj,
Se armeoj ekmalpacas. |
5 kuragha Sentima.
|
Kuraghaj
homoj morton spitas,
Mortspitajn homon chiuj timas.
|
Se
du armeoj ekmilitas,
Soldatoj en amas' viktimas. |
4 kurba Ne rekta,
nek konsistanta el rektaj partoj.
|
Kurba
estas kapra korno,
Kurba estas nova luno,
|
Kurba
estas brova formo,
Kurba estas la kolumo. |
4 kurioza Ekscitanta
la scivolon kaj intereson per sia malofteco kaj eksterordinareco.
|
Tre
kuriozas la kutimo
Kapbalanci por esprimo
|
De
neo kaj per kaposkuo
Prijesi. Vidu trans landlimo! |
4 kurso 1 Serio
da lecionoj, konsistiganta regulan instruon pri scienco, arto au
metio. 2 Vojlinio, uzata au intencata por regule kunigi du punktojn.
|
Lernantoj
de l' Esperanto-kurso
Partoprenas en konkurso,
|
Post
la strecha aktivado,
Sin amuzas per ekskurso. |
5 kurzo Prezo
de akcioj, obligacioj, mono kaj varoj.
|
La
kurzo levas sin kaj falas.
La spekulantoj shvitas, palas.
|
Nenian
kurson ili studas,
Chirkau la kurzo mortbatalas. |
4 kushi 1 Sin
meti en horizontala pozicio por ripozi. 2 Esti metita sur
io lau sia plej granda surfaco. 3 Trovighi, esti, enesti.
|
Malgrasa
viro kushas sur la tero,
En la okuloj kushas malespero.
|
Kial
do li ne kushas hejme, lite,
Tiel ekstere kushas en mizero? |
4 kutimi Akiri
fortan emon al la ago pro ripetado.
|
Ni
kutimas ellitighi frue,
Ne kutimas fumi, drinki ghue.
|
Por
akiri bonajn vivkutimojn,
Oni devas zorgi kontinue. |
4
kuvo Granda ronda vazo pli largha ol profunda por bano, vesto-lavo
ktp.
|
En
kuvo li infanon banis,
La malgrandulo dikis, sanis.
|
Ghi
viglis tro, renversis l' ujon,
La purigado tute vanis. |
4 kvadrato 1 Rektangulo
kies kvar lateroj estas egalaj. 2 La dua potenco de nombro au kvanto.
3 Objekto kun proksimuma formo de ~o.
|
Sur
la kvadrata placo,
Najbare de l' palaco
|
Kunvenis
homamaso
Por defend' de paco. |
4 kvalito 1 Chiu
el la diferencaj manieroj kiel objektoj impresas niajn sensojn kaj
kiuj konsistigas ghian ecaron, staton, eksteron, karakteron kc.
2 Grado de boneco. 3 Speciala povo, propra efiko de io. 4 Chiu el
la moralaj au intelektaj ecoj, kiuj faras, ke persono estas tia
kaj ne alia.
|
Ja
grava estas kvanto,
Pli gravas la kvalito.
|
Malgranda
diamanto
Valoras pli ol litoj. |
1 kvankam Subjunkcio,
montranta kauzon au motivon, el kiu devus rezulti efiko, kiu tamen
ne estighas.
|
Kvankam
interreton ni disponas,
Tamen ghia servo nun ne bonas.
|
Mankas
al ni tauga komunlingvo,
Esperanto tian helpon donas. |
|
Kvankam
interreton ni posedas,
Tamen chiujn servi ghi ne pretas.
|
Mankas
al ni tauga komunlingvo!
Kiu chiam por ni interpretas? |
4 kvanto 1 Pli
au malpli granda mezuro au nombro de objektoj au personoj. 2 Esprimo
de grando: ~o de movo.
|
Se
ne estas ia kvanto,
Ankau estas ne kvalito.
|
Se
ne estas diamanto,
Shtonoj plenas je merito. |
1 kvar Nombro
du kaj du.
|
En
chiu jaro estas kvar sezonoj,
Po kvar piedojn havas la leonoj,
|
Dek
kvin minutoj estas hor-kvarono,
Kvar kordojn havas chiu violono. |
1 kvazau 1 Subjunkcio
por enkonduki subpropozicion de fikcia komparo au subjektan au objektan
subpropozicion kun sama nuanco de fikcio: Shi lerte naghas, kvazau
shi estus fisho. 2 Vorto por enkonduki komparon fikcian pri
substantivo au adjektivo: Li kushas ~ mortinto. 3
Adverbo signifanta "proksimume tiel, laushajne, iamaniere":
Shiaj okuloj ~ paroladis.
|
La
avo kushas kvazau senkonscia,
L' avino krias kvazau hom' ebria.
|
Tremadas
ili, kvazau frosto regus,
Pro sufero de malsano malaria. |
4 kvieta 1 Tia
ke ghi ne ekscitas la sensojn, ne perturbas la ripozon. 2 Ne montranta
ekscitecon, havanta nepasian pacan aspekton. 3 Nekolerema, ne facile
incitebla, pacema; malsovagha.
|
En
vilagh' kvieta,
Vivas la anghelo,
|
Kun
okul' rideta
Brila kiel stelo. |
1 kvin Nombro
du kaj tri.
|
Kvin
fingrojn havas unu mano,
Kvin sensojn havas ech infano,
|
Kvin
stelojn havas nia flago,
Ne kvinan kruron havas rano. |
|