1 la Difina artikolo
por montri, ke la priparolata persono au objekto estas jam konata
de la alparolato, au ke oni parolas pri la tuta speco. Kiam "la"
staras antau au post vokalo, ghia vokalo "a" povas esti
anstatauigita per apostrofo.
|
Sur
la chielo brilas steloj,
En domoj brilas vakskandeloj. |
La
griloj chirpas en la herboj,
Vualas chion duonhelo. |
2 labori 1 Uzi
siajn korpajn au spiritajn fortojn por produkti ajhojn, plenumi
taskon, atingi efikon. 2 Malfacile, pene funkcii: La radoj laboris
en la sablo.
|
Laboru,
karaj, diligente,
Plenumu l' taskojn centprocente. |
Se
chiuj estos laboremaj,
Neniu vivos malkontente. |
4 laca 1 Senfortighinta,
deziranta ripozi pro penado au malsano: Post la kurado li farighis
tre ~a. 2 Tedita de ia okupo kaj ne plu deziranta ghin daurigi:
Mi estas laca de viaj senchesaj petoj.
|
Ripozo
estas en bezono
Por refreshigho de la homo. |
Jam
laca post penlaborado,
Kushadu lite en la domo. |
4
lago Vasta akvejo chirkauita de tero.
|
La Okcidenta
Lago
Songhadas ech en tago. |
Boatoj
en nebulo
Glitadas kun plezuro. |
4 lakto 1 Blanka
likvajho produktita de ina mamulo por nutri la idojn: Homoj trinkas
bovinan ~on. 2 Blanka likvajho el kokoso kaj aliaj plantoj.
|
Lakton
ni bezonas.
Ghin bovinoj donas. |
Ni bovinojn
bredu.
Nin la viv' ordonas. |
4 lama 1 Malfacile
pashanta pro malbona piedo au kruro. 2 Neekvilibra pro ia manko:
~a segho, tablo.
|
Post
fino de batalo,
Lamighis la chevalo. |
Ghi
ne plu taugas kuri,
Do al buchista stalo. |
4
lampo 1 Lumilo : olea, petrola, elektra ~o. 2 Ujo
kun alkoholo au benzino por fari fajron kaj varmigi ion.
|
Lampo
estas luma fonto,
Ech pli bona ol la suno. |
Chu
subtere au en monto
Lumas ghi en oportuno. |
4 lano 1 Haroj
de shafo, kamelo k.s. uzata kiel materialo por teksado kaj fari
felton. 2 Fadeno el ~o.
|
Shafo,
kapro kaj kamelo
Donas lanon krom la felo, |
Bela
pelto estas varma,
Ankau lana bluz', mantelo. |
4 lando 1 Parto
de la tero rigardata kiel geografia unuo. 2 Tero loghata de iu nacio.
3 Patrio, naskighloko. 4 Loghantaro de tiu patrio.
|
Rusio,
Germanio, Novzelando,
Usono, Japanio, Pakistano¡ |
Chiu
el ili estas unu lando,
En ili vivas ankau fremdlandanoj. |
5 lango 1 Mola,
viglemova organo en busho por gustumi kaj paroli. 2 Tiu organo rigardata
kiel simbolo de parolkapablo: Li havas mallertan ~on. 3 Io
simila al ~o en formo kaj funkcio: langoj de fajro, ~o de sonorilo.
|
La viro
havas lertan langon,
Tial akiris altan rangon. |
Sed
pro la lango tro pikema,
Li elvershis sian sangon. |
4 largha 1 Granda
de flanko al flanko: ~a vojo, ~a strato. 2 Ne havanta ghenan
limon: Promeso estas ~a, plenumo estas shargha.
|
Larghaj
estas la shoseoj,
Sed mallarghas la permesoj. |
Bestoj,
brutoj kaj bicikloj
Uzas ilin kontrau jesoj. |
4 larmo 1 Akvoguto
el okulo. 2 Guto de likvajho: ~oj de roso. 3 Io en formo
de ~oguto: ~o el vitro.
|
Larmo
estas akvo el okulo.
Larmon vershas ofte malghojulo. |
Brava
viro larmas nur malofte.
Iuj kashe larmas che angulo. |
3 lasi 1 Ne preni
kun si, restigi post si: Shi lasis sian infanon hejme. 2
Ne teni plu che si: ~u min for por du monatoj. 3 Ne malhelpi,
ke iu au io restu en ia stato: ~i lokon neokupita. 4 Ne malhelpi,
ke iu au io estu ie au iru ien: Shteliston neniu ~as en sian
domon. 5 Ne malhelpi, ke io farighu au faru ion: Shi volas
~i, ke la akvo fermighu super shi; ~u min dormeti
|
Mi bonajn
shancojn preterlasis,
Kaj la hejmurbon mi forlasis. |
La vojoj
lasis min trapasi,
Neniu domo min enlasis! |
2 lasta 1 Estanta
post chiuj aliaj, en la tempo au en la spaco: en la ~a tago,
che la ~a vico. 2 Jhus okazinta, la plej proksima al ni: la
~a informo. 3 Trovighanta che la plej malalta grado: Li estas
la lasta en la klaso.
|
Li,
la lasta en pilkludo,
Sed ne en la sciencstudo, |
Lastatempe
li viglighis
Forveturis al la sudo. |
1 lau Prep. esprimanta:
1 Konforme al: ~ la kondichoj. 2 Sekvante, obeante ( ies
volon, senton, deziron): danci ~ ies fajfo. 3 Depende de
la cirkonstanco: ~ via mono, mezuru vian veston. 4 Surbaze
de: ~ mia opinio, vi malpravas.
|
Mi
promenadis lau la digo,
Rimarkis truon de formiko. |
Lau
popoldiro ghi dangheras,
Kion mi faru en praktiko?! |
4 laudi Esprimi
aprobon, favoran opinion pri iu au io: Chiu vulpo sian voston
~as; ~u tagon nur vespere; Kiu mem sin ~as, tiun neniu aplaudas.
|
Chiu
vulpo sian voston laudas,
Sed neniu tiun aplaudas, |
Kiu
shatas sin laudadi.
Ja botel' neplena brue lautas. |
4 lauta 1 Forte
sonanta, audebla malproksime: ~a vocho, rido. 2 Emfaza, forte
efekta: ~a reklamo.
|
Lautaj
krioj en la vento
Trafis chiujn sen atendo. |
En mallumo
de la nokto
Dronis ship' en akcidento. |
4 lavi 1 Purigi
per akvo au alia likvajho. 2 Forigi neutiligeblajhon per akvo: ~i
oron, karbon. 3 Purigi: ~u vian koron de la malbono.
|
Mano
lavas manon.
Zorgu ni la sanon. |
Post
penlaborado
Nepre faru banon. |
4 leciono 1 Tio,
kion lernanto devas lerni. 2 Sistema instruado pri unu temo en egalaj
partoj: donadi ~ojn pri muziko. 3 Travivajho kiu povas servi
kiel admono.
|
Relernu
bone viajn lecionojn,
Por plene profundigi viajn konojn. |
El
malsukcesoj lecionojn prenu,
Por kontentigi viajn vivbezonojn. |
4 ledo Felo senharigita,
tanita, preparita por fari shuojn, vestojn, sakojn, rimenojn ktp.
|
Ledaj
shuoj, ledaj sakoj,
Ledaj botoj, gantoj, jakoj, |
ankau
sofoj¡ Ja ledajhojn
uzas ni en chiuj tagoj. |
2 legi 1 Rigardi
tekston kaj ghin elparoli voche au spirite. 2 Diveni ies penson
lau lia mieno kaj aspekto.
|
Por
lingvon bone regi,
Necesas multe legi. |
Se multe
vi legados,
Vi povos ech prelegi. |
4
legomo Manghebla herbo: Brasiko estas ~o.
|
Por
tenado de la sano,
Krom viando kaj la pano, |
Ni bezonas
ja legomojn:
Ajl', brasiko, cep', rafano¡ |
5 legho 1 Regulo
farita de la registaro de lando, provinco au urbo, kiun la civitanoj
devas obei. 2 Regulo, rekonita kiel necesa bazo de la socia vivo:
la ~oj de la moralo. 3 Preciza formulo de nevaria sekveco
inter difinitaj kondichoj kaj difinita fenomeno: La ~o de Ohm
pri elektro.
|
Tertremoj,
tromboj, shtormaj neghoj
Okazas lau naturaj leghoj. |
Kontrau
l' naturaj katastrofoj
Neniom helpas piaj preghoj. |
4 leono (Felis
leo) Granda besto de kat-familio vivanta en Afriko au Suda Azio.
Virleono havas densan kolhararon.
|
Leono
estas regho de la bestoj,
Sen alta trono kaj sen luksaj vestoj.
Ech kiam ghi fermighas en ferkagho,
Ghiaj okuloj brilas je majesto. |
|
4 leporo Malgranda
besto kun longaj oreloj, longaj postaj kruroj kaj fendita supra
lipo, kiu vivas en tersurfaca kavo kaj povas rapide saltkuradi.
|
Leporon
vidis aglo en l' aero,
Kaj flugis chirkau l' nest' sur tero.
Senmove la leporo timtremadas,
Char certe falos sur ghin la danghero. |
|
2 lerni 1 Akiri
sciojn au arton: ~i sciencojn, muzikon 2 Akiri ag- au pensmanieron
per sperto: multe ~i el vojaghoj.
|
Lernu
el alies verkoj,
Lernu el la propraj spertoj, |
Lernu
dum la tuta vivo,
Lernu chiam en aktivo. |
5 lerta 1 Kapabla
rapide kaj facile ion fari per siaj multe ekzercitaj membroj. 2
Kapabla ion plenumi facile kaj rapide pro sperteco kaj vigleco de
sia penso. 3 Lerte farita: ~a demando, admono.
|
Sukcesas
ofte homo sperta.
Spertulo estas ja pli lerta. |
Lerteco
venas de ekzerco.
Lertighu, estu sukces-certa. |
5 letero Skribajho
uzata por komuniki ion al alia persono.
|
|
Ni
korespondis dum dek jaroj,
Kaj amikighis per leteroj.
Spite al montaj akvaj baroj,
Nin interligas la paperoj. |
2 levi 1 Porti,
movi ion al pli alta nivelo: ~i knabon sur chevalon. 2 Altigi
parton de korpo: ~i la kapon, manon. 3 Depreni falintajhon
de sur la tero: ~i libron de sur planko. 4 Starigi ion kushantan:
~i malsanulon sur la lito. 5 Pliintensigi, altigi la gradon
de io: ~i iun al la trono. 6 Meti en pli valoran, pli brilan
staton.
|
Nin
jetoj levas de la tero,
Raketoj levas nin al luno, |
Legado
levas nin al klero,
Krimago pushas nin al puno. |
1 li Singulara
virseksa pron. de la 3-a persono.
|
Mi loghas
supre de rivero,
Li loghas che la riverbusho. |
Sed
dank' al helpo de leteroj,
Proksimas kvazau je mantusho. |
2 libera 1 Povanta
agi lau sia volo: ~a kiel birdo en la aero. 2 Politike sendependa:
~a civitano. 3 Ne okupita: ~a segho.
|
Fluganta
birdo en l' aero
Bona simbolo de libero. |
Liberajn
birdojn ni ne kaptu.
Birdkagho estas ja karcero. |
3
libro 1 Aro da paperfolioj kunligitaj au kunkudritaj. 2 Poezia
au proza verko, kies teksto plenigas tian foliaron. 3 Parto de granda
verko: La ~oj de la Biblio. 4 Chio, el kio oni povas ellerni:
studi la grandan ~on de la naturo.
|
Bona
libro nin saghigas,
Acha libro nin misgvidas. |
Dum
legado ni pripensu,
Kio en la libro sidas. |
4 ligi 1 Fiksi,
senmovigi ion au kunigi plurajn ajhojn per shnuro, cheno k.s.: ~i
chevalon al arbo; ~i florojn en bukedon 2 Kunigi homojn au ajhojn
per ia rilato: La membrojn firme ligas la sama idealo; Fervojo
ligas la du urbojn.
|
Ni ligas
lignon per kanaba shnuro,
Ni ligas la geknabojn per plezuro, |
Ni
ligas amikecon ne per jhuro,
Ni ligas la socion per kulturo. |
4 ligno 1 Malmola
substanco el la trunko kaj brancho de arbo. 2 Peco de tia
substanco: fendita ~o pli facile brulas.
|
Lignon
ni bezonas,
Lignon arboj donas. |
Ni kreskigu
arbojn.
Kies ligno bonas. |
5 limo 1 Linio,
kie finighas kampo au teritorio. 2 Linio, kie finighas io abstrakta:
Chio devas havi ~on; trans la ~o de ies povo.
|
Limon
havas chiu lando,
Sed ne penso kaj demando. |
Ni bezonas
interlingvon.
Ja plej taugas Esperanto. |
3 lingvo 1 Sistemo
de vortoj uzataj por paroli au skribi. 2 Chio uzata por esprimi
pensojn kaj sentojn: ~o de la koro, bestoj, okuloj.
|
Necesas
lingvo preskau en chio,
La lingvoj gravas en la socio. |
Se
chiuj saman lingvon disponus,
Prosperus pli la ekonomio. |
4 linio 1 Streko
de certa longeco sur io. 2 Streko montranta limon. 3 Vico de objektoj
au homoj starantaj unu apud alia. 4 Serio da vortoj au literoj skribitaj
au presitaj sur papero. 5 Serio da personoj sekvantaj unu alian
en la tempo. 6 Chefa parto de armeo au militshiparo.
|
Lima
linio sur la tero.
Longa linio de aferoj. |
Vera
linio de dangheroj.
Versaj linioj en kajero. |
4 lipo 1 Chiu
el la du moveblaj randoj de la busho. 2 Tiu parto rigardata kiel
organo de parolo: Kiu retenas siajn ~ojn, estas sagha.
|
Mielo
sur la lipoj,
Kruelo en la koro. |
Klakadas
lia vipo,
Akregas la doloro. |
3
lito Meblo, sur kiu oni kushas por ripozi.
|
Lito
estas grava meblo,
Por malsana hom' en febro.
|
Se
li liton ne disponas,
Dormo estas ekster eblo. |
4 litero Signo
por parola sono en skribado au presado.
|
Libero
havas ses literojn,
Por chiu litero mil karcerojn. |
Mil
miloj sidas en karceroj,
Spitas pro liber' suferojn. |
4 litro Milono
de kubmetro.
|
Litro
da akvo en bezono
Valoras je multeg' da mono. |
Mil-litra
kaj mil-litra sango
Vershighas pro soif-kanono. |
4 logi 1 Peni
iamaniere altiri al si: ~i infanon per bombono 2 Prezenti
ian intereson, plachon, ke oni ghin deziras: beleco ~as, virto
apogas.
|
Ni logas
birdojn per greneroj,
L' estonto logas per esperoj. |
Ni
logas fishojn per frandajho,
Trompistoj logas per malveroj. |
2 loghi 1 Iom
longe vivadi en loko. 2 Daure okupi: dense ~ata urbo.
|
Vi loghas
sur la monto.
Mi loghas en la valo. |
Murmuras
klara fonto,
Bruadas akvofalo. |
2 loko Difinita
parto de spaco.
|
De malproksima
loko
Alnaghis la ezoko, |
Ekmordis
la logvermon,
Krochigis sur la hoko. |
2 longa 1 Havanta
grandan mezuron en la direkto de la plej granda dimensio
de la objekto: ~a strato, tablo, chambro. 2 Havanta grandan
etendon en la tempo: ~a dormo, atendo, penado.
|
Longan
vojon li jam iris,
La patrinon li sopiris. |
Lia
koro maltrankvilis,
Longe pensis li, suspiris. |
4 lui Uzi alies
posedajhon por iom da tempo, pagante sumon interkonsentitan.
|
Li luis
la apartamenton,
Sed ghi tro vastas por li sola. |
Do li
eltrovis kunluanton,
Por kunvivado neizola. |
4 ludi 1 Vigle,
libere, kaprice sin movi sencele en ghojo: Ne ~u dum lernado.
2 Sin amuzi kun aliaj: La infanoj ~is blindludon. 3 Partopreni
en sporta au hazarda konkuro, ofte por gajni monon: ~i kartojn,
piedpilkon. 4 Uzi muzikilon por sin amuzi au prezenti al aliaj:
~ violonon, dolchan melodion 5 Prezenti sur scenejo: ~i dramon.
|
La homoj
shatas ludi.
Ne eblas chiam tio. |
Necesas
ankau studi,
Por sia profesio. |
4 lukso 1 Kutima
uzado de rafinita kaj multekosta nutrajho, vesto, meblaro, vivmaniero.
2 Ekstera vivoricha brileco.
|
En luksaj
vestoj, luksa domo
Kun luksaj mebloj vivas homo. |
Sed
chio luksa ne sufichas,
La luksa vivo ne felichas. |
3 lumi 1 Eligi
radiojn por ebligi vidon de objektoj. 2 Vivece brili. 3 Pri~i
|
En tago
lumas la suno,
En nokto lumas la luno, |
En
keloj lumas kandeloj;
Malplacha estas mallumo. |
5
luno 1 La planedo kiu rondiras chirkau la tero. 2 Nomo de
la satelitoj de aliaj planedoj.
|
Hele
brilas la plenluno.
En la mezo de autuno. |
Ghi
rebrilas en lageto,
Kvazau disko el latuno. |
5 lundo La unua
tago de la semajno.
|
Lundo
estas la unua tago
De l' semajno por dejhora ago. |
Ne perdighu
horo por laboro.
Temp' rapide flugas kiel sago. |
|