4
magazeno 1 Chiovendejo pli granda ol butiko. 2 Tenejo de
varoj kaj aliaj. 3 Parto de fotilo, filmaparato, pafilo k.s. por
enteni filmon, kartochojn k.s.
|
En granda
magazeno,
Vendighas chia varo. |
Sed
mankas al ghi jeno:
La homa solidaro. |
9
maizo Unujara herbo kiu elkreskigas kornosimilajn spikojn
kun dense vicigitaj grajnoj taugaj por prepari manghajhon.
|
Maizo
estas ofta greno,
Tra l' tuta mondo en bonveno. |
Pli
nutra iam ghi farighu
Dank' al esploro pri la geno. |
5 majo La kvina
monato de la jaro
|
Monato
l' kvina estas majo.
Labora Festo kun vivgajo |
Okazas
tra la tuta mondo
Kaj en Parizo kaj Shanhajo. |
4 majstro 1 Granda
artisto. 2 Respekta titolo donata de lernantoj al ilia instruanto.
|
Majstro
Zamenhof estis okulisto,
Sed la vivon li dedichis kun persisto |
Al l'
internacia lingvo Esperanto,
Kaj ekzemplon donis pri homaranisto. |
4 makulo 1 Malpura
loko sur io: inka ~o sur papero. 2 Alikolora punkto sur io:
la sunaj ~oj. 3 Malbona parto de io: Neniu sanktulo estas
sen makulo.
|
Makulojn
havas leopardo,
Makulojn havas ankau cervo. |
Sed
makuleto sur standardo
Estas pika al la nervo. |
1 mal- Pref. uzata
por formi vorton kun senco logike kontraua al tiu, kiun montras
la radiko: ~bona tago, ~granda infano, ~longa krajono.
|
Ni malpacon
ja malamas.
Kial ofte ni ekflamas? |
Koleremo-Toleremo-
Ko-To-sonoj ja malsamas. |
2
mano 1 La ekstrema parto de brako de homo au simio
kun fingroj.
|
Chiuj
havas po du manojn
Por labori, fari panojn. |
Sed
gepatroj senprudentaj
Batas per ili infanojn. |
3 manghi 1 Machi
kaj gluti. 2 Nutri sin el kutima, difinita nutrajho: Mi neniam
manghas muson.
|
Ni manghas
ja por vivi,
Ne vivas nur por manghi. |
Ni devas
ja aktivi
Por malbonojn shanghi. |
5 maniero 1 Rimedo,
procedo, agospeco, lau kiu afero farighas au okazas: Tio okazis
en stranga ~o. 2 Speco de agado, kutima al iu: chiu tajloro
havas sian tranch~on. 3 Eksteraj formoj de konduto, sintenado
en sociaj rilatoj: li vivas lau la malnovaj ~oj.
|
Gravas
la sincero,
Ne la maniero. |
Al mensogo
bela,
Preferindas vero. |
4 maniko 1 Parto
de vesto kovranta brakon. 2 Tubforma tolajho ligita al la supro
de stango kaj libere svingighanta en la aero por montri la direkton
kaj forton de vento che flughaveno.
|
Chemizo
senmanika
Taugas por somero. |
Longmanikaj
vestoj
Por la frostvetero. |
3 manki 1 Ne esti
au esti en nesuficha kvanto. 2 (kun ke) doni senton de nenormaleco,
nekompleteco, nekontenteco: tre ~as al ni, ke vi ne cheestas;
jam ne multe mankis, ke li falu.
|
Ne mankas
al li mono,
Ne mankas al li povo, |
Sed
mankas al li kono
Pri gravo de sinmovo. |
4
mantelo 1 Vasta senmanika vesto per kiu oni kovras la aliajn
vestojn. 2 Longa vesto kun manikoj, kiun oni portas sur la aliaj
vestoj, sed ghi ne estas tiel alghustigita kiel palto. 3 Trompshajno,
preteksto: li kashas sian egoismon per la ~o de afableco.
|
La nokta
mantelo jam kovris la teron,
Lampiroj disportas flirtantajn fajrerojn. |
La griloj
chirpadas en verda herbejo,
Por festi l' agrablan autunan veteron. |
8 mapo 1 Desegno
por montri la aspekton de la terglobo, lando, provinco au urbo per
diversaj
signoj pri vojoj, riveroj, montoj, urboj ktp.
|
Utila
estas bona mapo
Por nin gvidadi en vojagho.
Ni de etapo al etapo
Lau ghi veturu kun kuragho. |
3 maro 1 Vasta
etendajho da sala akvo, kiu kovras la plej grandan parton de la
terglobo.
2 Difinita peco de tia akvujo: la Rugha ~o, la Nigra ~o, la Flava
~o. 3 Granda kvanto: ~o da mizeroj
|
Riveroj
fluas al la maro,
La maro tamen ne shvelighas.
Saghuloj kleras sen komparo,
Neniom ili fierighas. |
5 mardo La dua
tago de la semajno.
|
La dua
semajntago estas mardo.
Ne eblas vidi ion sen rigardo. |
En lerno
oni devas diligenti.
Sukceso ja ne venas el hazardo. |
4 marko 1 Speciala
signo metita sur io por ghin distingigi: fama ~o de fotiloj.
2 Objekto havanta distingan signon servanta por akiri ion: ~o
che ludo.
|
Malbona
marko plachas al neniu.
Ja famajn fabrikmarkojn shatas chiu. |
Se rimarkindajn
markojn volas iu,
Klopodu fari sian eblon tiu. |
5 marto La tria
monato de la jaro.
|
Monato
l' tria de la jaro,
Post februaro estas marto. |
Ekghermas
marte la herbaro,
Ni zorgu bone pri la farto. |
4
martelo Frapilo konsistanta el fera peco kaj ligna tenilo,
uzata por enigi najlojn kaj forghadi.
|
Ni forghas,
per martelo,
Shlosilon de la richo; |
Ni forghas,
per martelo,
Shlosilon de l' felicho. |
4 masoni Konstrui
ion el brikoj au shtonoj, ilin kunigante per mortero, betono au
cemento.
|
Se loghejon
ni bezonas,
Do loghdomon ni masonas, |
Per
mortero au betono,
Ech ferstangojn ni aldonas. |
5 mastro 1 Posedanto
de domo, bieno k.a. 2 Estro de butiko, gastejo, drinkejo, hotelo.
3 Estro de fabriko, laborejo k.s.: interkonsento inter la mastro
kaj laboristoj.
|
La mastro
de l' hotelo
Kun ventro de barelo |
Viandon
shatas frandi
Krom trinko de biero. |
4
mashino Aparato ofte kun motoro por fari ion pli facile kaj
rapide ol la manoj: lav~o, kudro~o, flug~o.
|
La homa korpo estas
ne mashino.
Por sano tre tre gravas la animo.
Se l' animstato
plenas je trankvilo,
Malsanoj restas do en malproksimo.
|
3 mateno Parto
de la tago ekde la sunlevigho ghis la tagmezo.
|
Mateno
markas tagkomencon,
Mateno havas gravan sencon. |
Matene
freshas nia cerbo,
Matene studu ni sciencon. |
4 materialo 1
Materio el kiu oni produktas ion per laboro: plasto estas grava
~o. 2 Tuto de la objektoj, iloj ktp necesaj por ago, laboro:
acheti ~on por presejo. 3 Tuto de la scioj, necesaj por verki,
redakti, fari mensan laboron: cherpi ~on el ies verko.
|
Se vi
materialon ne disponas,
Akiri tion certe vi bezonas. |
Plej
lertan kuiriston sen faruno
por fari panon vane vi ordonas. |
4
matraco Granda plata kuseno remburita per pajlo, herboj k.s.
sur kiu oni dormas au ripozas.
|
Se vin
turmentas dolor-laco,
Vin turnu al la litmatraco, |
Ke ghia
molo vin karesu,
Kaj refreshigu per kuraco. |
4 matura 1 Plene
kreskinta kaj tauga por konsumado. 2 Plene kreskinta kaj havanta
plene evoluintajn fortojn de la korpo kaj spirito. 3 Plene esplorita,
provita.
|
Matura
pomo bonodoras,
Matura homo ekamoras, |
Kokin'
matura metas ovojn,
Matura plano altvaloras. |
4
meblo Movebla objekto por uzado au ornamo en chambro: tablo,
segho, shranko estas ~oj.
|
Fotelo,
sofo, tablo, lito segho¡
La mebloj gravas por palac' de regho,
Samkiel por ordinara simpla hejmo,
Chu en labor', ripozo au en pregho. |
1 mem Adv. 1 Por
insisti pri la realeco kaj identeco de la koncernata persono au
afero: Mi deziras paroli al li ~ 2 Per si sen helpo de iu
alia, propravole, propraforte: ne venos rato ~ al kato; tio estas
komprenebla per si ~.
|
Vin
helpu mem! Vin helpu mem!
Malbone estas dependem'. |
Necesa
estas interhelpo,
Sed grava estas memstarem'. |
4 membro 1 Chiu
el la kvar moveblaj elstarajhoj de la korpo de homo au besto. 2
Ano de societo.
|
Chiu
membro de l' socio
Chiam zorgu pri l' medio. |
Chiu
membro de la homo
Chiam agu lau racio. |
3 memori Konservi
sentojn au ideojn akiritajn en la spirito.
|
Grava
estas la memoro
Por lernado kaj laboro. |
Se malbone
ghi funkcias,
Preterglitos ghusta horo. |
4 mendi Postuli,
ke iu faru servon poste pagotan au liveri varon poste pagotan.
|
Al librej'
mi monon sendis,
Novajn librojn de ghi mendis. |
Mi ricevis
tuj kvitancon,
Kaj la librojn mi atendis. |
4 mensogi Diri
malveron au nei veron.
|
Petola
shafisto mensogis helpovon
"Help! Help! Help! Jen lupo atakas chi-loke!"
Helpemaj alkuris, sed vidis ne lupon.
La bubo-shafisto ekridis primoke. |
Sed
poste la shafojn lupego atakis.
Chi-foje l' shafisto por helpo ekgrakis.
Pro lia mensogo neniu alvenis.
Pereo de shafoj lin ege chagrenis. |
4
mentono La plej malsupra parto de la vizagho sub la malsupra
lipo.
|
Sur
la mentono de Johano
Prosperas lia granda barbo. |
Kaj
li fieras pro la sano,
Ke l' barbo nigras kiel karbo. |
4 metro 1 Unuo
de longo en la internacia sistemo. 2 Mezurilo havanta longon de
unu metro. 3 Chiu formo de poezia ritmo difinita per la speco kaj
la nombro de siaj piedoj.
|
Metro
estas long-mezur-unuo
Malpli longa ol pash-duo, |
Iom
pli ol futo-trio.
Metro - form' de poezio. |
3 mezo 1 Punkto,
loko egaldistanca de la du ekstremoj de linio. 2 Punkto de tempo
egaldistanca de la komenco kaj la fino. 3 Tio, kio estas egale malproksima
de du kontrauaj ekstremaj gradoj.
|
Li,
dum vivo en socio,
Ne alighis al partio. |
Ofte
staras li en mezo,
Sen kritika opinio. |
4 mezuri Taksi
kaj difini la grandecon de io, ghin komparante kun unu samspeca
grando, elektita kiel unuo.
|
Por
ghusta takso de l' mezuroj
De longaj vojoj, altaj muroj,
Ni uzas taugajn mezurilojn,
Sed ne nur per niaj okuloj. |
Mezureblas
longo de rivero,
Mezureblas profundec' de maro,
Sed ne mezureblas la sufero
De la subpremata homfrataro. |
1 mi Singulara
pronomo de la unua persono.
|
Mi alparolis,
shi auskultis.
Senkauze li min ekinsultis. |
Do mi
koleris, ekkverelis,
Kaj homamaso ektumultis. |
4 mieno 1 Esprima
aspekto de la vizagho. 2 Karakteriza aspekto de la vizagho de malsanulo.
|
Shanghighas
la mieno,
Pro ghojo au chagreno. |
Montrighas
ghoj' per rido,
Chagreno per larmpleno. |
4 miksi 1 Intermeti
diversajn ajhojn, tiel ke ili kunighas senorde. 2 Kunigi en sia
spirito aferojn au sentojn: ~i shercon kun seriozajho.
|
Ne miksu
salon kun sukero,
Ne miksu veron kun malvero, |
Ne metu
akvon al fajrflamo,
Ne miksu ruzon kun sincero. |
1 mil dekcent.
|
Dekoble
cent farighas mil.
Mil lingvoj estas malfacil' |
En komuniko
de la mondo,
Ja Esperanto - bona il'. |
4 miliono Mil
miloj.
|
Mil
miloj estas miliono.
Persono kun tiom da mono |
Ja povus
fari grandan bonon,
Ech per dekono en dispono. |
2 militi Batali
per armiloj kontrau malamika armeo.
|
Militas
chiam la popoloj!
Pro kio la malpacaj voloj? |
Chu
ne sufichas natur-plagoj,
Por ekzercado de l' muskoloj? |
4 minaci 1 Diri
au gesti al iu, ke oni intencas fari al li malbonon. 2 Evidentighi,
ke ghi baldau okazos alportante malutilon: ~as danghero.
|
"Mi
vin mortigos per batado!"
Minacis Petro al la frato. |
"Sed
mi ne timas, kara Petro,
Mi forfughos per boato." |
4 minuto 1 Sesdekono
de horo. 2 Tre mallonga tempo.
|
Sesdek
minutoj faras horon.
Ja temp' egalas vere oron. |
Ne perdu
ech unu minuton!
Minuto movu la laboron. |
2 miri Senti surprizon
pro io stranga, neatendita, nekutima, eksterordinara.
|
Maria
miras pri Johano
sesfingra je la dekstra mano. |
Pro
kio do la kroma fingro?
Neniom helpas ghi en bano! |
4 mizero Kompatindeco
pro granda malricheco au malfelichego.
|
Malsano
kauzas ja suferon,
Malricho kauzas ja mizeron. |
Kunagu
tuta la homaro,
Ke ili trafu malaperon. |
4 modo 1 Nedaura,
kaprica kutimo, moro au maniero en vestado. 2 Verboformo, per kiu
oni esprimas la manieron de ago au stato: us-modo, u-modo.
|
Junuloj
vestas sin lau modo.
Mallongas moda periodo. |
Repide
l' modoj shanghighadas,
Do ofte vanas la klopodo. |
5 moki Malshate
ridindigi.
|
Ne moku
homan senfavoron,
Testudo venkas ech leporon. |
Fiero
fushas fortostrechon,
Fiero faras ne honoron. |
5 mola 1 Facile
knedebla au fleksebla. 2 Ne pike impresanta la okulojn au la orelojn:
~a ombro, vocho. 3 Pli facile uzebla: ~a akvo, karbo.
4 Facile cedanta al fremda influo, ne tre firma: ~a koro, viro.
|
Molas
silko, molas lano,
Molas mano de infano, |
Molas
koro de bonulo,
Molas karno de banano. |
4 momento Tre
mallonga tempo.
|
Momento
estas tempodauro
Mallonga, tamen ja bedauro |
Kauzighas
en ghi pro eraro
Konduta de amanta fraulo. |
3
mono Pagilo lauleghe farita kaj konsistanta el metala disketo,
papera bileto k.a.
|
Per
mono oni povas fari chion,
Diablon subacheti, trompi dion.
Multaj klopodas gajni milionon,
Pro mono mallumigas la socion. |
4 monato 1 Chiu
el la 12 partoj de la jaro. 2 La periodo de proksimume 29 tagoj,
dum kiu la luno faras kompletan rondiron chirkau la tero.
|
Dek
du monatoj faras unu jaron.
La jar' unue vidas januaron,
Kaj poste februaron, marton kaj aprilon |
Kaj
majon, kaj junion, kaj julion,
Auguston kaj septembron,
Oktobron, kaj novembron kaj decembron. |
2 mondo 1 La terglobo
rigardata kiel homa vivejo. 2 La homaro. 3 La homaj aferoj, okupoj,
sociostato. 4 Pli malpli eleganta, rafinita parto de la socio. 5
Chio koncernanta difinitan agadkampon au apartenanta al ghi. 6 Tuto
de la interesoj kaj agadoj de la homoj, kiuj ne koncernas la religion.
7 La universo.
|
En la
mondon venis nova vorto,
Tra la mondo kreskas nova forto,
Per flugiloj de favora vento
Nun de korto flugu ghi al korto. |
Tuj
finighu la hombucha sporto
Kaj shanghighu la homgenta sorto,
Ke prosperu la homfrata sento,
Ne okazu nenatura morto. |
3
monto Grandega natura amaso da roko, tero ktp. La ~o Taishan,
~o de rubo, ~o de mizeroj.
|
Taishan
estas monto,
Taishan alte staras. |
Che
ghi fluas fonto,
Kies akvo klaras. |
2 montri 1 Elmeti
ion al la rigardo por fari ghin videbla. 2 Gvidi geste ies rigardon
al io. 3 Videbligi senton au econ: ~i indignon, ghojon, konsenton.
4 sciigi, komprenigi ideon au fakton: ~i al iu la devon, dangheron.
5 Esti la signo de: Kolero ~as malsaghulon.
|
Tagon
montras brila suno,
Nokton montras hela luno. |
Florojn
montras la somero,
Fruktojn montras la autuno. |
4 moro Ghenerala
vivmaniero kaj kutima konduto de iu popolo, gento au klaso.
|
Liberaj
estas nunaj moroj,
Facilaj estas l' junaj koroj. |
Severa
tamen restas Morto,
Neeviteblas ties horoj. |
4 mordi 1 Shiri,
vundi per la dentoj. 2 Kapti kaj teni: la du dentradoj ne sufiche
~as.
|
Bojas
hundoj, sed ne mordas.
Bonas vortoj, ne subportas. |
Mordas
hundoj nebojemaj,
Ja helpemo ne tro vortas. |
1 morgau En la
venonta tago.
|
Morgau,
morgau, morgau multas --
Morgauuloj vere stultas. |
Se morgauuloj
esperigas,
El nun-agoj bon' rezultas. |
2 morti 1 Chesi
vivi, perdi la vivon. 2 Ne plu ekzisti, forpasi, malaperi.
|
Kiu
homo ja ne mortas?
Viv' ja en si morton portas. |
Vere
vivas nur geviroj
Kies krea volo fortas. |
2 movi 1 Transigi
ion en alian lokon: Ne ~u la objektojn sur la tablo. 2 Shanghi
la tenighon de korpoparto: Li ech ne povis ~i la brakojn.
3 Instigi, agigi: ~i iun fari ion.
|
Ni per
manoj pezon movas:
Tiras, trenas, pushas, shovas. |
Sed
peli Morton el la mondo
Ja neniu homo povas. |
4 mueli Pulvorigi
au diseretigi per tiucela ilo.
|
Murmuras
venta monotono,
Muelas nubaj muelshtonoj. |
Pluvego
pezas akvofale,
Surdigas da?re tondraj sonoj. |
2 multa 1 (Singulare)
Grandkvanta. 2 (Plurale) Grandnombra.
|
En la
mondo homoj multas,
Iuj saghas, iuj stultas. |
Multaj
servas al malmultaj,
Diajn dirojn kred-auskultas. |
3 muro 1 Konstruajho
el brikoj, shtonoj k.s. por apartigi spacon au subteni tegmenton:
La
~oj havas orelojn; alpremi iun al ~o. 2 (plurale) La kvar ~oj
rigardataj kiel simbolo de la hejmo: Inter miaj muroj estu miaj
plezuroj. 3 Io simila al muro: ~o el fajro, ~o da pafiloj.
|
La dekmil-lia
Granda Muro
Kun granda charmo de kulturo
Tumultas drake en turismo,
Por admirado kaj plezuro. |
4 murmuri Audigi
malakran, obtuzan sonon: La rivero ~as; La urso ~egas.
|
Murmuras
milda vento,
Murmuras mont-torento, |
Murmuras
ekskursantoj
Senzorge kun ghojsento. |
9
muso Besteto kun longa vosto, kiu mordetadas kaj detruas
vestojn, meblojn ktp.
|
Abomeninda
estas muso,
Ech multe pli la fluga musho, |
La muso
mordetadas vestojn,
Mush' malsanigas per ektusho. |
4
musho Insekto kun flugiloj vivanta en loko kie loghas homoj
kaj bestoj.
|
Musho
flugas, musho zumas,
Malpurajn ajhojn ghi konsumas, |
Kaj
disportas bakteriojn,
Malsanigon ghi plenumas. |
4 muta 1 Ne kapabla
paroli. 2 Ne povanta au ne volanta paroli dum momento.
|
Surdaj
homoj ofte mutas,
Kaj l' mutuloj ne disputas, |
Ech
se ili tion volas --
Ja mutuloj ne parolas. |
5 muziko La arto
esprimi sentojn per sonoj vochaj au instrumentaj.
|
Pianoj,
flutoj, violonoj
Amuzas per muzikaj sonoj. |
Muziko
estas nemanghebla,
Bongustas tamen ghiaj tonoj. |
|