Enkonduko por "Havenoj"

    Poezion kaj Historion faras Vento, asertis la hispana bardo Leon Felipe. Jes, Vento, movo, fluo, jen milda, jen impeta, sed chiam nedominebla, nedresebla. Kaj kaprica. Kiu povus diveni la kialojn de Vento? Chu la poeto mem? Plejofte, ne. Plejofte la poeto, objekto de ciklonaj vorticoj, de zifiraj splenoj, au de brizaj karesoj, nur klopodas koni kaj komuniki sian forrabighon, sian langvoron au sian ekstazon. Poeto estas sklavo de la ventoj.

    Tial, ghenerale, prologoj al poemaroj ne multe sencas. Eventuale ili proksimigas al la medio kaj klimato de la kreajho, sed ne al ties kerno. Al kelkaj biografiaj -- supozataj shlosilaj -- facetoj de la artisto, sed ne al ties intima motivado. Kaj, ordinare, prologoj emas al tralupeaj panegiroj kaj al pledoj. Absurde. Char poeto, kiel apostolo de la poezia kreado -- t.e. de la rigora aventuro koni kaj de la mirinda solidaro komunikighi -- sin defendas au kondamnas mem per la propra verko.

    Chi mian enkondukon mi ne pretendas escepta. Per ghi mi celas nenion, krom simpla skizo de miaj personaj -- do, vershajne, ech misgvidaj -- intuoj pri la versoj (kaj prozajhoj) chi-volumaj. Nenion mi povas aldoni al la magraj sed elokventaj biografiaj notoj pri la autoro, legeblaj en Esperanta Antologio: Nervi, Mauro (1959-). Italo; studento. Esperantisto de 1975. Premiighis en diversaj literaturaj konkursoj. Verkoj: La turoj de l' chefurbo (poemoj, rakontoj, dramoj, 1978); Blinda ermito (traduko, 1979). Tial, ke nur hazarde kaj urghe mi taskighis kiel enkondukanto de Havenoj, preskau nenion mi povas diri pri ties eksterpoeziaj detaloj. Nur ke ghiaj eroj vidis la lumon inter 1979 kaj 1996, kaj ke la plimulto el ili aperis dise en gazetoj kaj antologioj (i.a. Esperanta Antologio). Neniam incenson, sed sinceran efluvon de admiro, oni vidu en miaj vortoj de entuziasmo al la nervia poetiko. Nenian galon oni elspuru el miaj frazoj. Ja en chi kolekto, kiel en ajna artajho, ne mankas sedoj kaj tamenoj. Miaopinie, literatura kritiko, char salubra por la bona farto de beletro, nepre farendas, tamen alikadre.

    Plej probable, do, chi antauparolo alportos utilon apenauan. Sed kia estu ideala antauparolo? Nu, tia, ke ghin forblovu la verko mem per sia esprimforto.

    Surprizo: trafi la lirikan universon de Mauro Nervi signifas ekspertadi surprizon post surprizo. Unue, pro ghia aktualo, tiel malofta, ve! che nia chi-tiama poetaro, ghenerale alkrochita al pasintjarcentaj matricoj. Aktualo esprima,

chi poemon sekrete kaj silente regas.

    Kiel plastika vortfiguro:

obstine haltas rememor' hezita,
kvazau muziko che trilad' kadenca.

    Kiel esenco:

morton akceptos ni, naturkonkorde,
kaj nian korpon milda akvo flegos,
tiel, ke legitime kaj praorde
nur morto, morto kaj muziko regos.

    Muziko kiel arta esprimilo, kun kiu la poeto strebas identigi la poezion fone, forme kaj substance: Hhoralo; Suito por baroka fluto (Preludo -- Ario -- Sarabando -- Menueto I-II -- Jhigo).

    Surprizo el la profundo de la nervia lirika kosmo, el la transcendo de ties pripoeziata materio, el la rezoluto kaj aplombo, per kiuj la juna poeto modlas chiun materialon. Kaj starigas propran sistemon de simboloj kaj poeziaj koordinatoj. Kaj transsaltas la parnasisman barieron por instalighi sur la, feliche, chiam pli kulturata grundo de l' o esenca.

    En Havenoj ni konstante trovighas antau ia angoro: la homo, kaj antau ia stato: la stato de homo nekontenta. Ekzistencialismo, jes, palpebla en sia pleja diverso grada kaj harmona: skeptikismo, pironismo, pesimismo, despero... La homon kvintesencas blindulo, kiu vagas al enigmaj celoj, kiu ignoras kaj la bonon kaj l' malbonon. En Kio restas tia paradigmo funkcias metafore:

Kontrau chi firmamento superflua
ni febre stokas versojn kaj figurojn,
por finrezulte regali la morton
per unu breto pli; la vibra kordo
mutighos, kaj la vortfatrason vane
la homoj manipulos.

    Pli originala, plej sugestia, medola, prezentighas la asociado homoshipo kaj ties homologa vivo-haveno. Tiel, ke ili akiras chi-verke alegorian valoron. En Songho pri shipoj kaj La nokto la poeto specife disvolvas chi duoblan paralelecon. Sed chefe chi lastan poemon, kardinalan en la kolekto, oni legu tre atente, lante, gustumante chiun vorton, chiun tropon, chiun sonoron, malgrau la genciana amaro, kiu el ili elbordighas. Komence ne lasu vin invadi de tristo. Ne en la nokta nigro au en la fulgo havenkaja kushas la mjelo de la morno. Atendu la alvenon de shipo, de oceanshipego. Che ghia apero, rigardu tra la poeta kamerao. Ties altpova zomo proksimigos vin al chiuj anguloj kaj iloj surferdeke. Pli suben, pli enen. Aperturo. Kruta shtuparo kondukos vin internen. Vi vidos koridorojn, pordojn kaj chambrojn kvazau suspensii en solo kaj en sombro. Sed ne haltu. Pli enen, pli suben. Vasta holdego, kaj en ghi la kargo: stakoj da pakajhoj. Pli suben ankorau:

ankorau pli malsupre kaj pli fore,
kie la holdpavimo deklivetas
al bilgho (kaj l' piedo jam ekvadas
en la malpura akvo grasmakula),
tie, en fundo, kie jam ne shmacas
la noktaj ondoj kontrau la shipframo,
tie sidadas homo, kapenmane,
kaj kashauskultas sian pensrumoron
kvazau insekto sur vitral' pregheja.

    Jen kie kaj kiel la poeto lokas la homan konscion. Pliaj komentoj superfluus. Do ni transiru al la nervia alternativo, al la nervia maniero eltiri sin el la vivdoloro. Chi-perspektive sin trudas tri vojoj: suicido, rezignacio au ribelo. Nu, la unuan la poeto ech ne aludas. Lian starpunkton pri la homa esto kaj stato ade modulas vivakcepto. La du ceterajn li rigardas en dialektika konfrontigho kaj elektas jen unu, jen la alian, lau sia momenta animagordo. La rezignacia Nervi sin dekantas al sensismo kiel rifugho.

    En Fikcie ni trovas lin trankvile auskultanta la ritmajn shmacojn de l' akvo kontrau la kareno. Fine de La nokto li antaughuas baldauan tushadon de humida musko. En Ario kun Da Capo li perceptas surbrake dolchajn herbopikojn. Musko, herbo, mimozo, kamparo, agro¡... ekghermas el la versoj senskarese, bonfare, pozitive, kontrau la misauguraj kaj negativaj petrolo, rusto, asfalto, kamiono... Nome, la naturo, kiel provizora konsolo, fronte al la tekniko, kiu senigas la homon ech je la eblo leki al si sian ekzistovundon. En Havenoj ambau serioj da terminoj atingas la kategorion de simboloj.

    Malgraue, chio chi konsistigas la reverson de la nervia rezignacio. La averso, la sugesto plej forta kaj insista havas dinamikan komponanton, kiu signas alidirekten. Ghuste al la sfero de la songho:

... chio perfektas en sereno,
kiun nur songhoj (kaj ne revoj) povas krei.

    Ja songho ne kiel surogato de vivo, sed kiel fakto pli viva ol la vivo mem. Fakto ekstera al la simpla revo, transa al la simpla dormo. Fakto krea kaj transforma, kia estas, i.a., la poezio:

--------Kion poetoj streche kaj anksie
--------dum la jarcentoj vartis, interplektis,
--------por trompo de la homoj laumetie
flege poluris, zorge trainspektis,
tio farighis la real', kaj sole
tion objektoj pale shajnreflektis.

    Tielas la pria vortumo de la juna Nervi en Tri decidoj de Narciso. Sekvas bildludo belega kaj plastika: bildoj realaj kaj spegulaj intermiksighas en la akvo de lago. Kie do la limo inter fikcio kaj realo? Jen tipe nervieca demando, fundamenta en Havenoj, kiun la artisto formulas kvazau pikture, per tekniko analoga al tiu de Dali en lia samcela surrealisma pentrajho Cignoj reflektas elefantojn. Fine la poeto ne nur difinas la limon, sed ech transiras ghin kaj reasertas:

Postrestos la reflektoj: la cetero
ja estas trompolud' marioneta.

    Fumo ekzemplas alian songheskan staton, do liberigan chi-kuntekste: halucinon. La verkisto priversas efektivan au imagan travivajhon sub la efiko de kokaino. Kaj la poemo plenighas de koloroj, legeblas la leksemo amuz, tiel rara -- se ne diri escepta -- en la libro, flavgajas foliar' de helianto, cheestas la suno kaj chio ricevas viglan taglumon, kontraste kun la nokta obskuro kaj kun la matenaj au vesperaj heloj -- ordinare glaciaj, brumaj -- plej kutimaj che la itala poeto.

    Ni trafis do la cipon inter la terenoj rezignacia kaj ribela. Chu ne ribelo blinkas en la drasta konkludo de Narciso? Chu ne en la alloga elmontro de la songheskaj dimensioj? Jes ja, ia ribelo, tamen sena je venghemo au malamo. Chi lastaj absolute fremdas al la nervia situo antau la ekzisto.

    Frandu la nauversan Odiseo kaj aperceptu, kiom da digno emanas el la aventuremo senfina kaj senutila de la protagonisto, chiam preta al ankoraua malvenko preter niaj horizontoj. La odiseo -- la homo -- pli proksima al la sizifo de Albert Camus kaj al la venkita donkihhoto de Leon Felipe, ol al la eposa heroo de Homero.

    La ribela Nervi lokas sin lau la nivelo de siaj samspecanoj. Sen elitismo kaj aroganto. Sed ankau sen kompatoj molachaj au larm-ekscitaj. Liajn skoldojn kontrau la emo rutini, farnienti, poltroni au struti antau la kosma maljusto, li jhetas ne al difinita ulchjo au ulinjo sed al la homa kondicho. Do ankau al si. Al la riprochinda parto de si. Lia vocho tembras ontologie. Lia protesto celas la ekziston mem, kiu lasas la homon nefinita, terure senscia, perpleksa kaj sola antau la ununura fakta vero: la morto.

    Tia tembro senseblas ech en la ne tre oftaj okazoj, kiam lia rigardo turnighas al specife sociaj situacioj. Ekzemple, en Junin, kie la bardo incitas subprematojn revolucii kontrau tiraneco. Eh en Ringo forrulighis, fresha poezia kapriolo en kleo surrealisma, audeblas tia ehho:

Vi scias kaj ne scias. En chi vintra posttagmezo
gitar' muzikas, kaj ringo forrulighis,
tintas shlosilo, kaj regho falas sur la shaktabul'.

    Sed ja en la plimulto el liaj kontestaj elplumajhoj la ontologia tembro eklipsas ajnan pli konkretan -- plurfoje ankau eblan -- interpreton de lia ribelo. Turingio 1982 plej impone reprezentas la poemojn tiutonalajn. La poeto nin kunvokas meze de tia placo enorma kaj dezerta, kia li konceptas la vivon. Pluvas kaj noktas, sed ial li elektis la sojlon de l' tagigho. Kial? Kial tia koncedo al la espero? Atendu. Ekzamenu dume la vitrajhojn de la chirkauaj butikoj. Transe, manekenoj, kvazauhomoj vaksaj, en rideta pozo, vidas tra l' vakuo por ni neatingeblajn paradizojn. Sed, atentu, jen subite aperas iu el la ombro. Vera homo. Rimarku, ke li lamas. Tamen li vojas al la kamparo. Favora auspicio, lau la simbola sistemo de nia beletristo. Kaj tiu homo grimpas sur fraksenon. Kaj tiu homo ekkrias longe, solene. Jen, finfine, la hiko de la afero. Tiu ribelkrio. Tiu krio elpuriga, tirata kaj majesta, che kies vibroj vekighas ia auroro esperdona - kvankam sen klaraj profiloj.

    Tian tutmondan shrikon la poeto surprenas kiel propran. Nome, li solidaras kun ajna sufero aliesa. Kun Maria, gaja satirus' de l' antauurbo. Kun la enkondukighintoj, kies vortojn li volas audi apudmare en Lau simpla tono... Kaj tial Havenoj impresas kvazau korusa koncerto. Ne strange, do, ke la autoro titolis hhoraloj kelkajn el ghiaj pecoj, sendube por akcenti ghuste tian hhoran karakteron de la verko. Kaj ke en ghi la muzikan analogion plej vigle sugestatan markas baroka referenco. Ja barokaj muzikskemoj permesas plej varian gamon de sentoj kaj nuancoj. Ne skandalighu amantoj de stereotipoj kaj shablonoj. Kiu gurde epitetas matematika la arton de Bach, tiu temperu siajn sensojn lau, ekzemple, lia Largo ma non tanto el Re-minora koncherto per du violonoj kaj malkovros tutan konstelacion da delikataj animaj resonancoj. Kiu etikedas pompa la arton de Vivaldi, tiu lasu sin envolvi de, ekzemple, lia Andanto el Do-majhora koncherto por mandolino, kaj lin envultos la lirika sublimo de l' o simpla.

    La versoj en Havenoj, kvazau kanteroj de senfina baroka vochkanono, evoluas spirale chirkau la akso de la vivangoro. Kiel dirite, la poeta vocho ludas kiel unu plia en tia spiritskua hhorado. Rafinita vocho kun registroj universalaj. Vocho fora al chio anekdota kaj sentimentala. Vocho de homo ade serchanta la radikon kaj la fonton, la profundan veron de sia ekzistada destino. Fone kaj forme Nervi varpas sian dirkielon laulonge de pluraj poemoj, kie la donitajhoj shajnas kunflui en apertan finon. Chio impresas kvazau li proponus, ke starigho kaj nodigho kunprenu la leganton ne al unuflanka elnodigho, sed al nesolvo, al fino tia, ke ghi lasu aperta la shancon reveni al la poemo. Shajnas, ke por Nervi, samkiel por la hispana poeto Pedro Salinas, cetere antipoda - teme kaj tone - al la italo, la poezio kiel esprimrimedo disponas unikajhon, "tian superan formon de interpreto, la miskomprenon", "Verkite, poemo pretas, sed ne finighas; male, ghi ekas, serchas alian en si mem, en la autoro, en la leganto, en la silento". Chu kompleta nekompreneblo, do? Ne, sed komprena multflankeco, latenta preter la intenco de la poeto kaj preter la humoro de la leganto, kiu iam deziros kompreni iel kaj alimomente - alie, farante el la multflanka propono personan konsolon.

    Kaj kio pri la stilo? Chu ankau literature Havenoj barokas? Gheneraltrajte, ne; distie, jes. Ankau chi-punkte mi faras inviton al senklishigo. Barokismo bizaras nur, se praktikata de bizaruloj. Legu Soledades (Soloj), de Gongoro, per sennubaj okuloj, kaj vi konvinkighos, ke en ghi chia tensio au distordo, chia vorta eskvizito, chia bildopunto havas kiel poluson ne achgustan pucon sed pure poezian afekcion. Kaj delektighu. Legu samagorde la senkomparan Cigna romancaro, de Lorca, kaj el ghia gongoreco vi ricevos la plej nudan kaj autentan pulson de la andaluza animo. Nu, ghuste tian konotacian ercon de la baroko Nervi ekspluatas laubezone:

luno el parafino nin rigardas
grimace super ondoj kaj antenoj,
epitalamo de sapfoaj versoj
mortintaj; autobusa brukoler'
konfliktas kun la nokta helkristalo...

    Stile do, samkiel versforme, Nervi montrighas saghe eklektika. Liaj versoj, vera regalo por la poezia sento, jen barokas, kiel la jhus cititaj, jen rekte kunmetighas en akordon sobran, firman, neatenditan:

Kaj sur la shaktabulon de shia ironio
mi jhetas do la loton de miaj versoj; jen,
ke shi ridetu, ke shia simpla kaj dura simetrio
mirinde reokazu, super chia mondkonfuzo.

    Surrealismon li beltakte dozas. Plejofte li shatas hermeti, jen por ludi per ambiguo (Kairo), jen por barikadi sian memon au sian intimon. Ja lia lirismo ne konas senvestighojn. Lian gradon de memdiskreto ilustras la fakto, ke la unusola dedicho en la tuta kolekto tekstas jene: Dediche al R.F.

    La ghisnunaj komentoj venigas nin al la konkludo, ke la nervia vocho, unu el la plej nuntempecaj, personaj kaj beltembraj el la esperanta parnaso, trilas pli nord- ol sud-europeske. Tia simpligo miaflanka celas nek pritaksen nek riprochen: shovinismojn mi ja abomenas. La diversaj temperamentoj kaj sentivoj -- pli-malpli respondaj al geografiaj parametroj -- antau ajna manifestigho de la arto, donas al tiu ghian splendan bunton, shirmindan kontrau banaligoj folklorismaj au ekzotismaj. Se chi-kuntekste eblas paroli pri nordo kaj sudo, au pri kulturoj de la spaco kaj de la tempo, au de Apolono kaj Dionizo, respektive, la nervia verkaro plejparte iel pozicias che la unua regiono. Kaj tion mi mencias kiel kroman surprizon. En Post jarcento, poemo de difinoj -- Poezio estas / fizika lerto kaj sento de malpleno --, esperantisma antipoemo suka, meditsprona, multrivela, , la poeto mem eksplicite alprenas tian pozicion kaj jene metaforas chi du diferencajn esprimivojn:

... fridan mistralon ni amas, kaj serenan
chielon, kontrau siroko kaj chia suda vento.

    Ja kuriozas, ke la simbola universo de chi, ni diru, apolonano kaj tiu de Garcia Lorca, unu el la plej puraj dionizanoj, intersekcas: che ili ambau la luno kaj la steloj perdas sian konvencian bonauguran signifon kaj transighas al elementoj de perturbo, al signoj de fato, kies efiko sur la homon kaj la ajhojn plejofte misas. Chu simpla hazardo au asimilo de la andaluzo far la italo? Interese, chiukaze.

    Krom poemoj, ankau du prozajhoj konsistigas chi libron: Anna kaj Konstanze kaj La legendo pri Marko Keller. Alta prozo. Prozo de poeto, kvankam ne poezia. La rakontan modalon de beletro Nervi imbrikas sur la poeman por plifirmigi du nordojn, du zorgojn, du obsedojn: realo kaj fikcio intermiksighas tiel, ke oni ne povas distingi unu disde la alia: nescio kaj rutino faras el la homo vanan pasion; homi egalas angori.

    Chu ankorau pli? Multe pli. Tamen nun mi metu la finan punkton. Jam temp' esta'. Jam plenas la glasoj, kaj la vino shaumas. Bele, se baldau eblos sapori lastepokajn produktojn de la nervia arto! Bele, se chi antauparolo forblovos Havenoj mem per sia esprimforto!

    Sanon kaj poezion!