La idiomajho, kiel specifa lingva strukturo, trovighas preskau en chiuj lingvoj. En la okcidentaj lingvoj estas multaj idiomajhoj devenantaj el la helena mitologio. Ech en la artefarita lingvo Esperanto trovighas esprimoj "kabei" kaj "krokodili", kiuj ludas la rolon de idiomajhoj.

    Do la formado kaj aplikado de idiomajhoj ja estas tre ordinara lingva fenomeno, kaj vershajne la fakto, ke en la china lingvo sin trovas idiomajhoj, ne estas mirinda afero nek traktinda en speciala artikolo. Sed indas mencii, ke kompare kun la idiomajhoj en aliaj lingvoj, la chinaj idiomajhoj ja havas siajn notindajn trajtojn. Unue, ilia nombro estas granda, en iu plena vortaro de chinaj idiomajhoj kolektighas entute pli ol tridek mil idiomajhoj. Tio estas nekomparebla por aliaj lingvoj. Due, ilia enhavo estas tre ampleksa kaj richa. Chinio havas longan historion kaj antikvan kulturon, kaj ghuste sur tia historia fono kaj el tia kultura grundo kreskis la chinaj idiomajhoj. Ili estas vere diverskoloraj kaj richsencaj. Trie, ili estas faritaj el tre konciza lingvajho kaj enhavas profundan signifon. Sekve, ili jam farighis konsistiga parto de la china lingvo kaj aplikighas en la chiutaga vivo de la popolo. Estas fakto, ke chinoj shatas apliki idiomajhojn en verkado au parolado, char apliki idiomajhojn estas tre oportune pro ilia preteco, kaj per idiomajhoj oni esprimas sian ideon tre trafe kaj sprite, kaj la ideo esprimita povas esti pli facile kaj ghuste komprenata.

    Pli ol 90% de la chinaj idiomajhoj konsistas chiu el kvar ideogramoj, char la plej fruaj idiomajhoj devenis el la antikva poemaro "Shi Jing", kaj preskau chiuj poemoj en ghi estis faritaj el frazoj de kvar ideogramoj; krome, por la chinlingvanoj, kvarsilabaj frazoj (char chiu ideogramo estas unusilaba) estas tre flue legeblaj au paroleblaj. Trovighas ankau idiomajhoj el du, tri au pli ol kvar ideogramoj, tamen, ili estas malmultaj.

    El la duideogramaj idiomajhoj, la plej ofte uzata estas la idiomajho maodun. Mao estas lanco kaj dun --- shildo. Tiu idiomajho formighis el antikva fablo: Estis homo, kiu vendis lancojn kaj shildojn samtempe. Li unue fanfarone laudis sian shildon, ke ghi estas plej fortika kaj netrapikebla por ajna armilo. Poste li laudis sian lancon, ke ghi estas plej akra kaj povas trapiki ajnan objekton. Iu apudstaranto lin demandis: "Se oni piku vian shildon per via lanco, kio okazos?" La vendisto nenion povis respondi. La vortoj lanco (mao) kaj shildo (dun) el tiu fablo estis poste kunmetitaj kaj farighis idiomajhoj por esprimi la sencon de kontraudiro. Tiu idiomajho estis tiel ofte aplikata en la china lingvo, ke ghi jam farighis ordinara vorto en la chiutaga vivo, ech multaj chinoj ne plu konscias, ke ghi fakte estas idiomajho kreita el antikva fablo.

    Chinio posedas mirinde ampleksan stokon da antikva literaturo. El ghi sin trovas klasikajho, poezio, disertacio, eseo, novelo kaj alispeca beletrajho. Tiuj grandkvantaj verkajhoj provizis la chinan lingvon per belaj idiomajhoj.

    La supre menciita "Shi Jing" estas la plej antikva kolekto de poemoj kaj kantoj kompilita en la periodo de "Printempo kaj Autuno" ¹ (770-476 a.K.). La nombro de idiomajhoj cherpitaj el tiu poemaro estas pli ol kvindek. Unu el la plej multe uzataj estas la jena: "Shnuru firme la fenestrojn kaj pordojn antau ol pluvi". Oni uzas ghin por esprimi la ideon, ke oni faru preparon antau ol io eventuale okazos.

    Iuj idiomajhoj devenas el la paroloj de la granda pensulo Konfuceo (551-479 a.K.). Li estis respektata kiel sanktulo de la china popolo kaj "Analektoj de Konfuceo" estis klasikajho nepre legata de chinaj kleruloj de chiuj generacioj. Liaj diroj estis ofte cititaj kiel aforismoj kaj sekve farighis idiomajhoj. Ekz., la idiomajho "kion vi mem ne volas, ne trudu al aliaj" estis el la busho de tiu granda pensulo. Tiu diro, kiu plene montris lian homamon, estas vere instrua. Kaj tiaj aforisme sencaj idiomajhoj abundas en la china lingvo. Ekz., ni havas la idiomajhon: "Bona medikamento maldolcha por la lango, sed saniga por la sango; sincera admono malplacha al la oreloj, sed utila al konduto."

    Alia granda antikva pensulo Mengzi (372-289 a.K.), adepto de Konfuceo, tre lertis en elokventa argumentado kaj chiam uzis sagacajn metaforojn en sia argumento por konvinki la interparolanton. Ekz., li metafore diris, ke iu grimpis sur arbon por kapti fishon, per tio li argumentis, ke oni ne povas atingi sian celon per erara rimedo. Aliokaze li metaforis: "Oni intencas estingi fajron de charo da ligno nur per glaso da akvo." Per tio li sugestis, ke oni ne povas fari ion per nesuficha forto. Tiuj de li elpensitaj metaforoj estas tre figuraj kaj trafaj, kaj sekve farighis idiomajhoj shatataj de la popolo.

    Multaj idiomajhoj estas faritaj surbaze de historiaj eventoj. Ekz., la idiomajho "Por kulpigi aliulon, oni chiam trovos pretekston" devenas el la evento okazinta en la periodo de "Printempo kaj Autuno": En Jin-regno, post la morto de la regho, iu kortegano sinsekve mortigis du kronprincojn por surtronigi alian. Sed la nova regho diris, ke estas danghere por li havi tian korteganon, kaj intencis mortigi lin. La kortegano konsideris tion maljusta kaj diris al la regho antau sia morto:"Se vi volas kulpigi min, ne estas malfacile por vi trovi pretekston." Tiuj signifoplenaj vortoj poste farighis idiomajho ofte aplikata.

    Kiel ekzemplojn de idiomajhoj origine el legendoj kaj anekdotoj mi citas du interesajn.

    Estas antikva legendo: Iu belulino nomata Xishi ²ofte sulkigis siajn brovojn pro brusta malsano. Shia najbaro, ege malbela junulino nomata Dongshi ³, trovante, ke sulkigi la brovojn estas bona rimedo por plibelighi, do imitis tion lau Xishi, sed anstatau plibelighi, shi farighis ech pli malbela. El tiu legendo kreighis la idiomajho "Dongshi imitis la sulkigon de brovoj" por montri, ke blinda imitado rezultigas ridindajhon.

    La idiomajho "Vulpo profitas de la tigra potenco" originas el fabelo: Foje la tigro volis formanghi la vulpon. La vulpo trompis la tigron: "La chiopova Dio faris min regho de bestaro, se vi ne kredas, bonvolu sekvi min kaj rondiri tra la arbaro por propraokule vidi, chu la bestoj min timas." La tigro sekvis ghin kaj vidis, ke vere chiuj bestoj forkuris pro timo, vidinte ilin. La tigro, ne konsciinte, ke fakte estis ghi mem, kiu fortimigis la bestojn, kredis la mensogon de la vulpo. Tiu idiomajho estas tiel konata, ke auskultante ghin, oni tuj komprenas, ke ghi signifas riprochon al tiu, kiu fiagas dank' al alies potenco.

    Ankau el la versajhoj de famaj poetoj kreighis bonkvalitaj idiomajhoj. Ekz., el la plumo de Du Fu (712-770), elstara poeto de Tang-dinastio (618-907), estis du poeziaj frazoj: "Interne de la rughaj pordoj⁴ putrighas vino kaj viando pro abundeco, dume sur stratoj kushas mortintoj pro frosto." Poste, tiuj du multe recititaj frazoj farighis idiomajho por speguli la akran kontraston inter richeco kaj mizero.

    De la periodo de primitiva socio ghis la nuna tempo, la ¡¡chinoj travivis kelkmil jarojn en tiu vasta lando. En la dauro de tiuj longaj jaroj, la vivsperto akumulita de la china popolo sendube estas tre richa. Kaj el tiu diversflanka sperto kreskis multaj signifoplenaj idiomajhoj. Ekz., la idiomajho "Formikejo povas disfaligi la mil-li ⁵-longan digon", signifas, ke ech bagatelajho povas kauzi katastrofon. La alia idiomajho "Longa vojo elprovas forton de chevalo; longa tempo --- la koron de najbaro" estas evidente konkludo el profunda observado.

    Pro tio, ke la china kulturo estis vaste influita de budaismo, al la china lingvo ne mankas budaismaj vortoj kaj ech idiomajhoj. La idiomajho "Kiu ligis la sonorilon, tiu povas ghin malligi" originas el budaisma rakonto: Iu budaista majstro foje demandis siajn adeptojn: "Kiu povas malligi la sonorilon sur la kolo de tigro?" Neniu respondis. Venis alia majstro kaj respondis: "Tiu, kiu chirkauligis la sonorilon, povas ghin malligi." Tiu idiomajho aludas, ke kiu kauzis la ghenon, tiu devas ghin forigi. Foje, s-ro Qian Qichen, eksa china ministro por eksteraj aferoj, uzis tiun idiomajhon, kiam li parolis pri la tiamaj rilatoj inter Chinio kaj Usono. Per tio li konstatis, ke la strechitaj rilatoj inter la du landoj estas estigitaj de Vashingtono kaj sekve devas esti malstrechitaj de ghi.

    Por fini mian artikolon, mi citas du idiomajhojn, unu el ili estas "Preni unu kaj forlasi dekmil", tio signifas, ke mi nur prezentis dekkelkajn el tridekmiloj da idiomajhoj, do, mia prezentado ne estas plena. Sed lau alia idiomajho "Per rigardo tra la tubo oni povas vidi la makulon de leopardo kaj akiri la impreson pri la besto", mi esperas, ke mi donos al la legantoj la gheneralan aspekton de chinaj idiomajhoj malgrau la simpleco de mia artikolo.
-------------------
1. "Printempo kaj Autuno" estas la nomo de historia periodo de antikva Chinio. En tiu periodo ekzistis multaj regnoj, kiuj interbatalis por gajni hegemonion.
2. Xishi estis belulino en antikva Chinio.
3. Dongshi fakte ne ekzistis kaj nur estis pseudonima nomo.
4. Antikve, nur la aristokratoj rajtis posedi domojn kun rughaj pordoj, kaj oni uzis "rughan pordon" kiel simbolon de potenculoj.
5. Li estas china mezur-unuo por distanco, unu li-o egalas al 500 metroj.