Kiom
da dialektoj en la china lingvo? Al tiu demando vershajne neniu
povas doni definitivan respondon per precizaj ciferoj. Iuj asertas,
ke sep, kaj aliaj diras, ke tiu nombro devas esti ok. Lau mi, la
lasta aserto pli kongruas al la realo, char la antaua ne distingas
la Sud-Fujian-an dialekton de la Nord-Fujian-a, sed fakte ili estas
malsamaj dialektoj. Do, trovighas ok potencaj dialektoj, t.e. la
Norda, la Wu-a, la Hunan-a, la Jiangxi-a, la Guangdong-a, la Nord-Fujian-a,
la Sud-Fujian-a kaj la Kejia-a. Pri la dialektoj Kejia-a kaj Wu-a
necesas doni klarigojn. Tra la tuta Chinio ne trovighas regiono
nomata Kejia, kial do oni tiel nomas tiun dialek-ton? En la china
lingvo "ke" signifas gaston kaj "jia" familion,
do "Kejia" havas la sencon "gasto-familioj"
(simile, ankau estas la esprimo "gasto-laboristoj" en
europaj lingvoj). Pro tio, ke tiuj familioj ne estas indighenaj,
sed transloghighis el la norda parto de Chinio kaj dise loghas en
sudaj provincoj, la Kejia-a dialekto ankorau enhavas iujn elementojn
de la norda dialekto. La Wu-a dialekto estas tiel nomata pro tio,
ke la regiono de tiu dialekto, nome, sufiche grandaj partoj de Jiangsu-
kaj Zhejiang-provincoj estis la teritorio de la antikva regno Wu
(585-476 a.K.) kaj dum la periodo de "Tri Regnoj" (222-280)
ankau unu el ili, kiu okupis tiun regionon, nomighis Wu. La dialekto
de Shanhajo, la plej granda urbo de Chinio, estas parto de tiu potenca
dialekto. La Sud-Fujian-a dialekto estas pli populara ol la Nord-Fu-jian-a.
Ghi estas parolata ne nur en la suda parto de Fujian-provinco, sed
ankau en Taiwan-provinco, kaj ech en Singapuro kaj aliaj sudorientaziaj
landoj, char la tieaj chindevenaj loghantoj multnombre elmigris
el suda Fujian. Dume, la Guangdong-a dialekto estas parolata de
la chindevenaj loghantoj en Usono, char iliaj prapatroj devenis
chefe de la provinco Guangdong.
La
diferenco inter diversaj dialektoj kelkfoje kauzas miskomprenon.
Ekz., en la regiono de la Wu-a dialekto la vorto "xi"
(lavi) prononcighas same kiel "si" (morti), do la loghantoj
de tiu regiono evitas "xi" kaj anstatauigas ghin per sia
dialekta vorto "da", sed la prononco de tiu "da"
tute similas al la vorto "da" (bati) en la norda dialekto.
Sekve, kiam tiu, kiu ne komprenas la Wu-an dialekton, sciighas ke
la barbiro "da"-os (lavos) lian kapon, ege miras, kial
la barbiro volas bati lian kapon post hartondado.
Estas
feliche, ke jam antikve la chinaj ideogramoj estis skribe tute samaj
kaj signife kompreneblaj por la tutlanda loghantaro, kaj tio multe
malpliigis la malfacilecon de interkomprenigho pro la diversaj dialektoj.
Kaj nuntempe oni grandskale popularigas la komunan chinan parolan
lingvon, kiu bazighas sur la norda dialekto. Ghi estas instruata
en la elementaj lernejoj kaj uzata en radiodisaudigo kaj televido,
sekve ghi pli kaj pli disvastighas. Tamen la diversaj dialektoj
kun historio de pli ol mil jaroj ne estas facile forigeblaj. Ekz.,
la loghantoj de Hongkong ghenerale parolas la Guangdong-an dialekton,
kaj post la reveno de tiu havenurbo al la patrolando ili deziras
lerni la komunan chinan parolan lingvon, sed por ili tio ne estas
facila. Ankau la loghantoj de Makao plejparte parolas la Guangdong-an
dialekton, kaj post la reveno de tiu loko al la patrolando ili havas
la saman problemon.
Chirkau
la 16-a jarcento pli kaj pli oftighis la kontakto inter okcidentaj
landoj kaj Chinio, sekve kelkaj vortoj el la chinaj dialektoj estis
enkondukitaj en europajn lingvojn. El ili la tipa ekzemplo estas
la vorto "te", kiu devenas de la Sud-Fujian-a dialekto.
Teo estas origine produktita en Chinio kaj ghi estas nomata "cha"
en la china lingvo lau la prononco de la vaste uzata norda dialekto.
Sed la homoj el Europo, kiu antikve ne havis tiun planton kaj sekve
ne havis nomon por ghi, enkondukis la vorton "te" en sian
lingvon, ekz., "the" en la franca vorto kaj "tea"
en la angla. Ili miskomprenis, ke ili enkondukis tiun vorton el
la ghenerale parolata china lingvo, sed fakte ghi estas nur vorto
el la Sud-Fujian-a dialekto. En la rusan lingvon oni enkondukis
la vorton "chai" anstatau "te", eble la rusoj
prunteprenis tiun vorton jam en la antikva periodo el sia najbaro
Khitan, antikva etno kaj regno (916-1125), kiu situas en la nordorienta
parto de Chinio.
Mi
supozas, ke probable ankau en la aliaj nau slavaj lingvoj oni aplikas
tiun rusan vorton "chai", Ankau en la japana lingvo la
vorto por teo estas "cha". Tio montras, ke la japanoj
enkondukis tiun vorton el la ghenerale parolata china lingvo. Kiam
nia majstro Zamenhof kreis sian artefaritan lingvon, li ne prenis
la rusan vorton "chai", sed la okcidenteuropan vorton
"te", sekve ni havas la vorton "teo" en Esperanto.
Lastatempe, okaze de la reveno de Makao al la patrolando, mi informighis,
ke la portugala lingvo, malsame kiel aliaj okcidentaj lingvoj, enkondukis
"cha" anstatau "te". Probable, la portugaloj
lernis tiun vorton de makaanoj, char la makaanoj ghenerale parolas
la Guangdong-an dialekton, kaj en tiu dialekto oni ne uzas "te",
sed anstataue "cha".
Antau
la popularigho de la komuna china parola lingvo en la lando, iuj
fremdlingvaj vortoj estis ofte enkondukitaj en la chinan lau la
prononco de dialektoj, kaj el tio aperis tre interesaj lingvaj fenomenoj.
Jen kelkaj ekzemploj: La markolo Malaka inter la Malaja Duoninsulo
kaj la insulo Sumatro estas chinigita kiel "Malakka" lau
la prononco de la Sud-Fujian-a dialekto fare de la elmigrintaj chinoj,
kiuj devenis de la suda parto de Fujian-provinco. La tradukita nomo
ja tre similas al la origina. Sed kiam tiu tradukita nomo estas
skribita en chinaj ideogramoj, ghi legighas kiel "Maliujia",
kiu multe diferencas de la origina. Char la tradukita nomo "Maliujia"
jam farighis fiksita geografia nomo en la china lingvo, oni jam
ne povas ghin ghustigi. Sekve, la markolo Malaka farighis markolo
Maliujia en la china lingvo. Se iu chino uzas la originan nomon
Malaka en sia parolo au skribajho, aliaj ne komprenas kaj miras:
"Kie estas Malaka?" Ili konsideras, ke la nomo estas misprononcata,
char ech sur la mapo indikita per chinaj ideogramoj oni nur trovas
la nomon "Maliujia" kaj ne "Malaka".
La
angla vorto "sofa" (sofo) estis tradukita de shanhajano
lau la prononco de la Wu-a dialekto kiel "shafa", char
en la Wu-a dialekto la china ideogramo "sha" estas prononcata
kiel "so", do oni povas diri, ke tiu vorto estis ghuste
tradukita. Sed en la komuna china parola lingvo ghi farighas "shafa"
kaj multe diferencas de la angla. Tamen "shafa" jam popularighis
kaj fiksighis en la china lingvo.
En
la Guangdong-a dialekto trovighas kelkaj vortoj enkondukitaj el
la angla, ekz., "bashi" (autobuso) lau la angla "bus";
"dishi" (taksio) lau la angla "taxi"; "xu"
lau la angla "shirt" (chemizo) k.c. Tiuj angladevenaj
vortoj estas nun pli-malpli aplikataj en la komuna china parola
lingvo.
Aliflanke,
iuj fremdlingvaj nomoj, korekte tradukitaj lau la komuna china parola
lingvo, farighas tute diferencaj kaj nekompreneblaj, kiam oni prononcas
ilin en la dialektoj. Ekz., la nomo "Marx" estas chinigita
kiel "Makesi", sed en la bushoj de shanhajanoj ghi farighas
"Moks", kaj la germana mono "mark" farighas
"mok", char la ideogramo "ma" estas prononcata
kiel "mo" en la Wu-a dialekto. La multe pli interesa ekzemplo
estas: la nomo de la eminenta brita politikisto Churchill estas
chinigita per tri chinaj ideogramoj "Qiu-ji-er". Ghi estas
sufiche ekzakte tradukita lau la prononco de la komuna china parola
lingvo. Sed kiam tiuj tri ideogramoj legighas en la Guangdong-a
dialekto, "Qiu-ji-er" farighas "Ou-ge-yi", do
la forpasinta brita chefministro Churchill estis devigita posedi
tiun strangan nomon en la Guangdong-a dialekto. Lia chefministra
moshto eble multe interesighus, se li estus informita pri tio.
|