En Zhelai-vilagho de Yongchang-gubernio, Gansu-provinco, che Qilian-monto en la okcidenta parto de Chinio vivas altstaturaj homoj kun malhelrugha hauto, alta nazo, profundaj okulkavoj kaj krispaj haroj. Kvankam ili parolas han-lingvon kaj lau nacieco apartenas al hanoj, tamen ili havas evidentajn trajtojn de europanoj. Ili neniam vidis europanojn, tamen shatas kukon, similan al pizzao kaj plezurigas sin per toreo en festoj. Ili enterigas la mortinton kun ties kapo direktita chiam okcidenten, t.e. al Romanio.

    En historiaj notoj legighas, ke en la jaro 54 a.K. la potenca Romanio sendis 40 mil militistojn al la nuna Irano. La komandoro estis Marcus Licinius Crassus. Tie ili okupis vastan teron kaj forrabis multe da valorajhoj. Post unu jaro, kiam tiu armeo direktis sin antauen, ghi falis en sieghon de la malamikoj kaj estis frakasita. Kiam la venkita armeo retirighis al Armenio, ghi refoje dronis en siegho de persoj. Post akra batalo la romaniaj militistoj plejparte estis mortigitaj kaj nur la unua filo de Crassus kun la unua korpuso el 6000 militistoj sub sia gvido trarompis la sieghon, dum Crassus mem estis kaptita kaj mortigita de la malamikoj. Post kelkaj jaroj Romanio faris aliajn militojn kontrau Irano kaj fine subskribis pacan traktaton, lau kiu ili devis reciproki la militkaptitojn. Nur tiam Romanio trovis, ke komplete perdighis ghia unua korpuso, kio farighis enigmo en la historio de Romanio kaj kaprompis la okcidentajn historiistojn dum longaj jaroj.

    Kiun rilaton havas la supre menciitaj europaneskaj homoj en la china provinco Gansu kun la koncerna noto en la romania historio? China profesoro Guan Yiquan faris tiun demandon kaj solvis ghin.

    Guan sin okupas pri esploro pri la historio de Mez-Azio kaj orienten-translokigho de Romanio. Komparante la historion de Chinio kun tiu de Romanio, li hazarde trovis, ke la subita perdigho de la romania korpuso antau 2 mil jaroj okazis en la sama tempo kun naskigho de la gubernio Ligegan. Siatempe chinoj nomis Romanion Ligegan, sed kiun rilaton ili havas inter si?

    En sia esplorado Guan trovis, ke antau 2 mil jaroj la romania korpuso, kiu trarompis la sieghon, faris plurajn batalojn kaj finfine ghiaj mil militistoj estis kaptitaj de la china armeo kaj estis kondukitaj en la okcidentan parton de la Okcidenta Han-imperio. Guan trovis la koncernan noton en la historia dokumentaro "Biografio de Chen Tang el Historio de Han-dinastio": ...En 36 a.K. generaloj de Han-dinastio Gan kaj Chen kun 40 mil militistoj atakis la hunojn. En la batalo ili trovis, ke inter la hunaj militistoj estas stranga dungita trupo el pli ol cent militistoj, kiuj defendas teran urbon, ekster kiu estas plurtavola ligna urbomuro... Ghia ataka maniero kaj defenda metodo per plurtavola ligna urbomuro estis destinita por la antikvaj romanoj. De tio ni scias, ke tiu dungita trupo certe estis parto de la perdighinta romania korpuso.

    Siatempe la generaloj Gan kaj Chen gvidis tiujn militkaptitojn en la okcidentan parton de Chinio kaj ordonis ilin fiksloghighi en la loko, kiun oni poste nomis Ligegan kaj konstruis urbeton. Per landnomo oni nomis gubernion, kies kauzo estis nur unu, t.e. tie loghas romanoj.

    Kie situas Ligegan? Historiistoj opiniis, ke ghi situas en la Koridora Regiono okcidente de la Flava Rivero, sed ili ne sciis ghian precizan sidejon.

    En 1996 Guan kaj lia filo Guan Heng faris detalan esploron pri 70 antikvaj urboj en Gobio. Ili trovis ne nur la spurojn de la tiamaj romanoj, sed ankau iliajn loghejojn en la gubernio Yongchang de Gansu-provinco.

    La patro kaj filo trovis ruinon de antikva urbo che la piedo de Qilian-monto. Ili malkovris tie antikvan tombon, kie estis kelke da blondaj haroj ankorau ne eroziitaj kaj peco da rugha butono.

    Arkeologoj konstatis, ke la tombomastro estas europano. Kamparanoj trovis tie ankau objektojn por defendado de la urbo kun plurtavola muro kaj chapo kun ideogramoj signifantaj obeon al la kortego. La elterigitaj objektoj atestas, ke la antikva kastelo Zhelai estas restajho de Yongchang, serchata de Guan kaj lia filo multajn jarojn kaj ankau loghloko de la romaniaj kaptitoj.

    La patro kaj filo faris atenteman esploron pri la tieaj moroj kaj precipe pri toreado kaj manghado kun europanaj trajtoj. Ili venis al la konkludo, ke la tieaj vilaghanoj estas posteuloj de la romaniaj militkaptitoj kaj en la historia evoluo de miloj da jaroj ili estis multe influitaj de hanoj kaj geedzighis al ili.

    Guan Yiquan malsanighis dum la verkado pri romaniaj militkaptitoj. Julie de 1998 li mortis, postlasante siajn manuskriptojn el 380 mil ideogramoj. Lia filo Guan Heng daurigis la verkadon kaj fine plenumis la verkon el 420 mil ideogramoj. Ilia verko estis titolita "Homoj de Ligegan".

    Zhelai-vilagho altiris al si pli kaj pli multe da vizitantoj. Antau nelonge fakuloj de la Paleoantropologia Instituto sub la China Akademio de Sciencoj faris analizon de DNA al 300 homoj kaj konstatis, ke la tieaj vilaghanoj havas sangrilaton kun europanoj.