Sen hazarda eltrovo en la china historio ne estus noto pri la triangula mauzoleo. Komence de 1998, post arkeologia prifosado dum unu jaro kaj duono oni malkovris la mauzoleon de Yue-regho, konstruitan antau 2500 jaroj. La mauzoleo altiras publikan atenton per sia grandiozeco kaj originala formo.

    La mauzoleo situas che la piedo de Yinshan-monto, Shaoxing, Zhejiang-provinco. Proksime de ghi estas vasta te-arbaro kaj fore de ghi ondas verdaj montoj kovritaj de densaj nuboj.

    La mauzoleo, chirkauita de fosajhoj, areas pli ol 100000 kvadratajn metrojn kaj la tombofoso profundas 15 metrojn. Arkeologoj konigis, ke antikvece, che konstruado de la mauzoleo, por faciligi en- kaj eliradon che montodeklivo la laborantoj faris vojon rekte al la fundo de la mauzoleo. Mi trovis, ke la tomba vojo estas tre largha, ke ghi ebligas paralelan iradon al pli ol dek homoj. Mi iris enen ch. 50 m. kaj atingis la mauzolean halon ekskluzive el gigantaj kvadrataj traboj el ligno. Ankau la planko de la halo estas konstruita el tiaj traboj sternitaj sud-norden, kaj la muroj el tiaj traboj aranghitaj en A-formo, tial la interno de la halo havas triangulan formon. Por garantii la strukturan stabilecon en la halo estas multaj vertikale metitaj traboj. La fundo kaj muroj konsistas el traboj, chiu kun sekco de 60-80 kvadrataj centimetroj. Shajnas al mi, ke tie estas entute centoj da traboj. Fakuloj diris al mi, ke por fari kvadratajn trabojn kun sekco de 80 kvadrataj centimetroj oni bezonas lignon kun diametro de almenau unu metro. El tio oni povas imagi, kiom da jaroj kaj kiom da homoj oni bezonis por haki, segi kaj transporti tiel grandnombrajn arbojn. Tiuj lignajhoj estas ebenaj kaj superbe poluritaj. Sciu, ke chio chi tio estis farita antau 2500 jaroj. Per kiaj instrumentoj oni faris tion en tiuj jaroj? La enigmo vekis che ni grandan scivolemon.

    La mauzolea halo konsistas el tri grandaj chambroj: la antaua, meza kaj posta, kiuj nun estas bone konservitaj. Arkeologoj konigis, ke dum konstruado antau chio oni sternis tavolon da lignokarboj 1.6 m dikan sur la fundo de la tombofoso 46 m longa kaj 20 m largha. Post finkonstruigho de la halo oni tegis ghin per 140 tavoloj da arbosheloj kaj ekster la arbosheloj oni metis tavolon da lignokarboj dikan je ch. unu metro. Post tio oni metis bonkvalitan koton en la tombofoson tavolon post tavolo kaj fine konstruis gigantan teramason sur la tombo. Jen per tiuj sciencaj metodoj oni efike preventis putrighon de la tombo kaj shirmis ghin kontrau akvo.

    Estas miriga la cherko el soltrunko. Ghi, en la meza chambro, estis farita el giganta duonigita ligno kun kavo. La cherko longas 6.1 m, altas 1.15 m kaj dikas 24 cm. Che la elterigho ankorau brilis ghia nigra lako. Fakuloj opiniis, ke la arbo kreskis pli ol mil jarojn, tio signifas, ke ghi elkreskis jam antau 3500 jaroj. Tiel granda cherko farita delikate estas unika en la china historio lau la arkeologiaj literaturoj. En la cherko ne estas restajhoj de la mortinto. Kial? Chu pro shtelado? Chu ghi estis malplena origine por ne ebligi shtelon? Pri tio ghis hodiau oni ankorau ne havas difinitan konkludon.

    Pro la serioza shtelado siatempa en la mauzoleo oni trovis nur jadajhojn, shtonajn laborilojn, bronzajhojn, lakajhojn kaj aliajn, entute pli ol 40 altvalorajn historiajn objektojn, el kiuj estas jada spado kun delikataj vejnoj sur si. Ghi, kredeble, estis portata de la mastro de la mauzoleo. Tamen kiu estis ghia mastro? Arkeologoj konstatis, ke tio estas tombo de Yun Chang, suvereno de Yue-regno. Koncerne Yue-regnon (ch. 514-306 a.K.), multaj chinoj scias anekdoton de Gou Jian, filo de Yun Chang. En la periodo Printempo kaj Autuno (770-476 a.K.) okazis milito inter Wu-regno kaj Yue-regno, en kiu Yue estis venkita de Wu kaj Gou Jian, regho de Yue, estis kaptita de Wu-regnaj soldatoj. Gou Jian shajnigis sin lojala al Wu, donacis belegan knabinon Xishi al Wu-regho kaj pro tio per ruzo ricevis konfidon de Wu-regho, kiu do permesis al Gou Jian reveni al sia regno. Reveninte sian hejmlokon, Gou Jian decidis venghi sin kontrau Wu. Por ne forgesi la malgloron li dormis sur pajla kuseno kaj pendigis galon antau la kuseno. Chiumatene post vekigho antau chio li gustumis la galon (tio signifas preparadon por sinvengho). Pro sia peniga kaj longdaura preparado finfine li pereigis Wu-regnon kaj restauris sian patrolandon.

    Dum prifosado de la mauzoleo estis trovitaj sep truoj, tra kiuj oni faris tomboshteladon en la antikveco. Okcidente de la mauzoleo oni trovis grandan truon, tie du traboj, chiu kun diametro de 0.8 m, estis rompitaj kaj de tie la shtelistoj eniris en la tombon. Lau kalkulo, chiu trabo pezis pli ol unu tunon. En la shtelejo oni trovis ankau shtonan adzon. Por shteli en la loko profunda je pli ol 10 m oni rompis tiel grandajn trabojn en la tempo, kiam la produktaj fortoj estis tre malgrandaj, tio jam superis individuajn fortojn, tial oni supozis, ke la shtelado estis organizita de la loka registaro.

    Arkeologoj faris supozon pri la tomboshtelado: En 306 a.K. Chu-regno pereigis Yue-regnon. La venkintoj timis reaperon de la historio de Gou Jian kaj venghon far la popolo de Yue kaj decidis detrui la tombon de Yue-regho. La arkeologoj opiniis, ke pro koloseco de la entombigitaj objektoj, la shtelistoj ne povis elpreni ilin tra la truo kun diametro de nur 0.8 m, tial ili decidis rompi la alian trabon por facile formovi la objektojn el la tombo. Aliaj arkeologoj opiniis, ke eble la shtelado ne estis nur unufoja, char post sia unuigo de Chinio, por neebligi al Yue-popolo venghi sin kontrau la regantoj, ankau Qin-dinastio eble organizis plurfojan shteladon.