Dek kilometrojn for de la gubernia urbo Dunhuang en la provinco Gansu estas vojkrucigho. Tie tabulo kun la surskribo "La Kavernaro Mogao, Grava Kultura Unuo Protektata de la Shtato indikas la vojon suden al malgranda oazo kushanta en dezerta areo inter du montoj, kun vicoj da verdaj arboj. Aro da interligitaj kavernoj konataj kiel la Kavernaro Mogao kaj ankau alinomataj la Kavernoj de Mil Budhoj, kushas tie en la krutajho che la piedo de la monto Mingsha kaj prezentas al transdezertaj vojaghantoj imponan pejzaghon.

    Budhismo estis enkondukita en Chinion el Hindio lau la antikva Silka Vojo dum la regado de imperiestro Mingdi (58-75 sur la trono) de la Orienta Han-dinastio (25-220). En la Okcidenta kaj Orienta Jin-dinastioj (265-420), budhismo kaj budhisma arto prosperighis. Temploj, monahhejoj kaj kavernoj, interalie la Kavernaro Mogao, aperis laulonge de la Silka Vojo. Ekde la kvara jarcento tiuj kavernoj farighis sanktejo por budhisma pilgrimado. Ili, kreitaj dum periodo de mil jaroj, artisme kaj vivece bildigas la socian vivon kaj produktan aktivadon de la popolo en tiuj antikvaj tempoj.

    Dum jarcentoj la kavernojn, admirinde projektitajn kaj desegnitajn, damaghis kaj la naturo kaj homa rabado. Multaj el ili enfalis, kaj jam antau 1949 la loko dezertighis.

    La nova Chinio donis al la Kavernaro Mogao riparadon kaj protektadon, kaj per tio ilin multe rebriligis. En 1963 oni fortikigis la eksterajn murojn de la kavernoj, subtenigante la malkompaktan sablecan rokon per ferbetona kolonaro, kaj aldone konstruis kvar-etaghan trairejon.

    De sur la plej alta etagho oni povas vidi la tutan panoramon de la 1600-metra kruta rokmuro kaj la nau-etagha turo elstaranta en la mezo de la restantaj 492 kavernoj. Deko da konstruajhoj, en kiuj trovighas la Kultur-Esplora Instituto de Dunhuang, chirkauas grandan korton kushantan tuj malsupre de la kavernoj.

    Chiuj kavernoj interligighas per trairejoj kaj estas markitaj per la dato kaj dinastio de sia elhakigho. Ili prezentas kompletan kaj kronologian bildon pri la disvolvigho de la budhisma arto ekde la Orienta Jin-dinastio, tra la dinastioj Sui, Tang, la Kvin Dinastioj, Song- kaj Yuan-dinastioj - dum preskau mil jaroj.

    Pentrajhoj el diversaj periodoj kovras la murojn kaj plafonojn de la kavernoj, chiu lau sia propra stilo. La freskoj en la kavernoj elhakitaj en la Norda Dinastio (386-581) priskribas gravajn okazajhojn en la vivo de Shakjamunio, princo de Nepalo kaj la fondinto de la budhismo, lian iluminighon kaj aliajn religiajn okazajhojn. Kompleksajn rakontojn oni pentris per serio da bildoj, au ech per unuopa bildo. Okulfrapa trajto de la pentrajhoj en tiu periodo estas ilia emfazo pri la homo en la komponajho. En ili superregas homaj figuroj, kiuj estas pli grandaj ol fonaj objektoj.

    En la Kavernaro Mogao la freskoj de Tang-dinastio estas en la plej alta artisma perfekteco de tiu periodo. En ili la formo, spirito kaj koloroj estas tiel harmonie aranghitaj, ke ili elmontras multe pli tipan chinan stilon, ol tiuj de pli fruaj tempoj. Alivorte, ili liberighis el la malheleco de la pli fruaj pentrajhoj, estas imponaj en komponado kaj brilhelaj en kolornuancoj.

    Unu el la freskoj de Tang-dinastio montras laikan budhanon parolantan kun bodisatvo pri la principoj de la budhisma instruo. Inter la grandnombraj auskultantoj estas majeste sintenanta imperiestro akompanata de aro da eunukoj kaj oficistoj, kaj ankau komercistoj el centra kaj okcidenta Azio, chiu en sia nacia vesto. En la fono vidighas urbaj konstruajhoj, super kiuj flirtas chieluloj kun longaj silkaj rubandoj. Por bildigi la religiajn rakontojn antikvaj artistoj realisme cherpis materialojn el la chiutaga vivo.

    Kvankam oni ne povas artisme paraleligi la freskojn pentritajn post la Kvin Dinastioj (907-960) kun tiuj de Tang-dinastio, inter ili tamen trovighas nombro da majstrajhoj. Unu estas la tri metrojn alta portreto de Li Shengtian, ujgura regho de Yutian* en Xinjiang. Alia estas la bildo de la montaro Wutai de supre rigardata: reliefa mapo, kiu altas je kvin metroj kaj larghas je 13.5 metroj. Sur tiu chi plej granda fresko en la kavernaro, oni povas vidi chirkau 170 konstruajhojn kaj scenojn de montgrimpado, transportado, fabrikado de terkulturaj iloj, muelado ktp.

    Same kiel la freskoj, rimarkindaj estas la kolorigitaj statuoj en la Kavernaro Mogao, precipe tiuj el Tang-dinastio. Tie trovighas 33 metrojn alta statuo de Budho kaj figuroj de bodisatvoj en grandeco lauvice de veraj homoj ghis dek centimetroj.

    La senkompata vetero tra jarcentoj kauzis enfalojn inter la kavernoj, kaj preskau chiu reghima shangho en tiu longa tempo rezultigis al ili damaghon. En 1900 oni malkovris la kashitan monahhejan bibliotekon. Tamen, en la sekvaj jaroj averturistoj el imperiismaj landoj forprenis grandan nombron da antikvaj skribrulajhoj, manuskriptoj, brodajhoj kaj ech kelkajn el la plej delikataj freskoj kaj kolorigitaj statuoj.

    Malgrau la ruinigo 45 mil kvadrataj metroj da freskoj kaj 2300 kolorigitaj statuoj ankorau restas kiel grandvalora heredajho. La seka klimato kaj la apliko de mineralaj pigmentoj multe helpis konservi la statuojn kaj freskojn, tiel ke iliaj koloroj restas same freshaj kiel ili estis antau mil jaroj. Nun oni aplikas pliajn rimedojn por la konservado; ekzemple, la humideco de la muroj estas zorge kontrolata, kaj oni surshmiras specon de shirma gluo, kie necesas. Oni jam sukcesis malhelpi la deskvamighon de la artajhoj kaj riparis kaj fortikigis la statuojn, kiuj tion bezonis.

    Kaverno n-ro 220 estis elhakita en la jaro 643 en Tang-dinastio kaj prenita kiel budhisma kultejo dum tricent jaroj tra la Kvin Dinastioj kaj Song-dinastio (960-1279). Antau kelke da jaroj, kopiante freskon el Song-dinastio en la koridoro, artistoj eltrovis pli fruan pentrajhon el la Kvin Dinastioj sub dika argila tavolo portanta la Song-dinastian artajhon. Char en la koridoro estis spaco suficha por ambau freskoj, do oni sendifekte formovis la eksteran pentrajhon por malkovri la kashitan. La koloroj kaj surskribo sur la nove trovita fresko estis tiel freshaj kiel sur nova fresko, kaj tuj apud ghi oni trovi alian ankorau pli fruan freskon kun surskribo el la malfrua Tang-dinastio.

    La kavernoj de Dunhuang, inter kiuj la Kavernaro Mogao konsistigas la chefan grupon, estas gravaj ne nur pro ilia arta valoro. Ili vivece vidigas aspektojn de la socia vivo en diversaj historiaj periodoj kaj la amikan interrilaton inter Chinio kaj aliaj landoj. La grandvaloraj historiaj materialoj donitaj de la kavernoj vekis grandan intereson che historiistoj, arkeologoj kaj studantoj pri religio kaj arthistorio.
___________
* Yutian: antikva regno en la regiono de la nuna Hetian en la Xinjiang-a Ujgura Autonoma --------------------------Regiono.