Decembre de 2001 usona semajna gazeto "Sciencoj" elektis dek gravajn sciencajn atingojn, rikoltitajn en la sama jaro, en la tuta mondo.

    (I) Sukceso en esploro pri nano-komputilo

    Sciencistoj de Harvard-universitato faris el oro, karbono kaj aliaj materialoj kalkulan cirkviton nevideblan per nudaj okuloj pro malgrandeco. Chiu ghia detalo estas kalkulata per nano, kiu egalas miliardonon de metro. Post tio sciencistoj faris samgrandajn transistoron kaj diodon.

    (II) vivkodoj publikigitaj

    En chela kerno estas kromosomo, kiu konsistas el molekuloj de desoksiribonukleata acido, kiuj entenas multe da materiaj strukturoj de baza grupo. La tiel nomata baza grupo havas 4 specojn, t.e. A, T, G kaj C. La miliardo da iliaj permutajhoj kaj kombinoj faris la vivkodaron de la homaro. Lauplane oni devas antau chio koni tiun genaron. Sciencistoj komencis tiun laboron jam en 1990 kaj plenumis fundamentan mezuradon de la ordo de la baza grupo de la homa genaro junie de 2000. Februare de 2001 oni publikigis la detalan rezulton. Kvankam la miliardo da kodoj el la 4 specoj da bazaj grupoj estas vidataj de la homoj, tamen ilia signifo ankorau estas ne klara kaj por ilin malchifri oni bezonas tempon.

    (III) Enigmo de perdigho de la sunaj neutrinoj solvita

    Lumigante nian terglobon, la suno chiutage shutas neutrinojn al ghi. Chiun sekundon dekoj da miliardoj da sunaj neutrinoj trairas chiun kvadratan centimetron de la tersurfaco, tamen la rezulto de la eksperimento estas miriga, char nur triono da neutrinoj atingis la terglobon. Kie perdighis la aliaj 2 trionoj? Tiu problemo implikis sciencistojn 40 jarojn.

    Antau nelonge oni solvis la enigmon. Kvalite la neutrinoj estas ekstreme malgrandaj kaj forte penetremaj senelektraj bazaj partikloj. Ili havas tri specojn.

    En 2001 sciencistoj konfirmis la antauan supozon: Fakte la neutrinoj ne perdighis, sed transformighis en ¦Ì kaj ¦Ó, forlasinte la sunon kaj tial ili evitis la observadon. Tio pruvis, ke neutrinoj havas kvaliton.

    (IV) Plua malkovro de la origino de la vivo

    Dum longa tempo oni opiniis, ke ribonukleata acido partoprenas la biologian komponon de proteino kaj transportas informojn kaj aminoacidon en la cheloj, sed la ghisdata esploro montras, ke ghi havas pli kaj pli multe da biologiaj kapabloj, kia bonordigo de aktiveco de iuj enzimoj.

    Sciencistoj diris, ke ribonukleata acido povas silentigi la genojn, alivorte, ghenerale ghi devas lau plano plenumi la instrukcion de desoksiribonukleata acido, sed fakte ie ghi ne plenumis tion kaj ech pereigis la genojn.

    La pli kaj pli klara certigho pri ribonukleata acido supozeble estas alia pasho sur la longa vojo solvi la enigmon de la origino de la vivo.

    (V) Esploro pri novtipa superkonduktanto

    La rezistanco de superkonduktanto estas nula, kaj krom tio, la superkonduktanto havas alian trajton, t.e. ghia magnetkampo chiam estas nula. Tio kauzas forpushon de magnetaj linioj de forto kaj dank' al tio la superkonduktantaj objektoj povas suspensii super magneta fero.

    En 2001 usonaj sciencistoj miksis kloroformon kaj bromoformon kun molekuloj de karbono-60, tiel ke la kriza temperaturo de la superkonduktanto de molekuloj de karbono-60 levighis de 221¡ãC sub la nulo al 156¡ãC sub la nulo.

    Iutage, se sciencistoj realigos la superkonduktantan staton de karbono-60 en la ordinara temperaturo, do la superkonduktanto de karbono-60 estos vaste aplikata, kia suspensia trajno.

    (VI) Kiamaniere cerbaj cheloj transdonas informojn?

    Che la naskigho en la cerbo de novnaskito estas maso da senordaj nervaj cheloj. Kiam ghi malfermas la okulojn por rigardi la buntan mondon, etendas manon por kapti objekton kaj audas vortojn de la patrino, la nervaj vojoj en ghia cerbo komencas translokighi kaj post tio fiksighas chiu en sia loko.

    En la 90-aj jaroj de la 20-a jc. sciencistoj trovis, ke 4 molekulaj informoj transdonas al la akso de nervaj cheloj instrukcion "venu" kaj "foriru", dum la sensivaj aparatoj komprenas tiujn informojn. En 2001 oni malkovris, ke kiam la akso ricevis du malsamajn molekulajn informojn, unu el ili ordonas haltigi kaj la alia daurigi la iradon, la akso ech en tia okazo ne konfuzighas, ghi fermas unu sensivan aparaton. Sciencistoj esploris ankau, kiamaniere la sensiva aparato ricevas instrukcion kaj kiamaniere ghi transformas la instrukcion en realan agon.

    Dank' al tiuj sukcesoj eble la homoj scias kiel ripari la nervan sistemon de plenkreskuloj. La nervaj aksoj ne povas reproduktighi, se ili estas rompitaj, tamen se ni povas ripari la informojn utilajn al kresko de la aksoj, do ili povas rekreski sur la antaua loko.

    (VII) Homa aktivado kauzas varmighon de la terglobo

    En 2001 la Internacia Komisiono pri Klimata Shanghigho unuafoje publikigis, ke la homa aktivado estas unu el la gravaj kauzoj de varmigho de la tuta terglobo en la pasintaj 50 jaroj. La tergloba varmigho estas atmosfera malbonigho kauzita de karbona dioksido kaj aliaj forcejaj gasoj.

    La homoj ellasas multe da karbona dioksido. Tio faris impreson, ke la plimultighanta karbona dioksido kvazau vitra domo kovras surfacon de la terglobo. La sunaj radioj trapenetras la atmosferon kaj varmigas la teran surfacon, tamen la varmo ne povas disighi ekstere de la atmosfero, tial okazas forceja efekto.

    La donitajhoj de la nomita komisiono montras, ke de post la industria revolucio la kvanto de karbona dioksido entenata en la atmosfero pliighis je kvarono, kio levis la averaghan temperaturon de la terglobo je 0.6 gradoj C. en la pasintaj 100 jaroj. Tion ja ne povas kauzi sole la natura shanghigho. Sen efikaj rimedoj la temperaturo povus levighi je 1.4-5.8 gradoj C. en la venontaj 100 jaroj.

    (VIII) Usono malkovris gigantan "ujon" sorbi karbonan dioksidon

    Fine de la 70-aj jaroj usonaj sciencistoj diris, ke la arbaroj ellasas pli da karbona dioksido, dum ili sorbas nur malmulte da ghi, sed en 1990 sciencisto de la Usona Aviada kaj Kosmonautika Buroo publikigis tute kontrauan opinion, ke la arbaroj sorbas karbonon.

    La du opinioj estas tute malsamaj. En 2000 chinaj sciencistoj faris kalkulon kaj venis al la konkludo, ke en Chinio la arbaroj sorbas karbonan elementon.

    En 2001 usonaj sciencistoj trovis, ke en Usono estas giganta "ujo" sorbi karbonon. Sur vasta tero kreskas vegetaloj, kiuj povas sorbi la superfluan karbonan dioksidon el la atmosfero kaj la kvanto de la ensorbita gaso estas trione kiom la totala kvanto de la gasoj ellasitaj de la usonaj forcejoj.

    (IX) Novaj medikamentoj kontrau leukemio

    En 2001 sciencistoj elfaris novan medikamenton Gliveko kontrau leukemio, kiu jam trapasis klinikan provadon al 75 mil leukemiuloj de 30 landoj.

    En la kanceraj cheloj de la leukemiuloj trovighas du specoj da genoj, kiuj povas produkti enzimojn utilajn al rapidega kresko de la kanceraj cheloj, tamen Gliveko povas malhelpi ilian enzimighon.

    (X) La kvina formo de materioj

    Ghenerale en la naturo la materioj havas nur tri formojn, t.e. solida, likva kaj gasa. Kiam oni daure varmigas gason, ghi ricevas sian kvaran formon, t.e. plasman formon. Tiam la elektronoj sin liberigis el la kateno de nukleo kaj libere movighas en la gaso.

    Se oni mallevas la temperaturon ghis absoluta nul grado, t.e. -273 gradoj C, tiam la atomoj fundamente kvietighas, kaj aperas la kvina formo de la materioj. Sciencistoj Bose kaj Einstein anticipe diris pri tio, tial ghi nomighas ankau Bose-Einstein-kondenso.

    En 1995 sciencistoj realigis tiun formon. En 2001 du francaj esplor-grupoj atingis novajn sukcesojn en tiuflanka scienc-esplorado.