5 sabato La sesa tago de la semajno.
|
La sesa semajntago ‘stas sabato.
Promenu en arbaro, ne sur strato. |
En la arbaroj freŝas la aero,
Kiu utilas al la sanostato. |
5 sako 1 Granda ujo el teksaĵo por enteni grenon ks. 2 Monujo: ~o ne sonas, amiko ne konas; vortoj ~on ne plenigas.
|
Papera sako, plasta sako, leda sako...
Diversaj sakoj por diversaj celoj.
Sed la plej grava sako estas la stomako;
Ĝi estas pli valora ol juveloj.
|
|
4 salti 1 Subite sin ĵeti supren aŭ foren: Li saltis en la veturilon. 2 Rapide pasi de afero al afero: La konversacio ~is de unu temo al alia.
|
“Se infan’ ne saltas,
ĝi ne bone fartas,” |
diras la proverbo
al ni, kiuj vartas. |
4 saluti 1 Montri al iu sian respekton, estimon per gesto aŭ vortoj. 2 Deklari sian admiron aŭ intereson al iu aŭ io.
|
“Saluton!” diras li ĝentile.
“Saluton!” diras ŝi simile. |
La vivo de l’ popolo iras
Senĝene, pace kaj trankvile. |
2 sama Ne alia, identa, ne alispeca.
|
Johano estas lia nomo.
Li estas diligenta homo. |
La patro same laboremas,
Kaj loĝas en la sama domo. |
4 sana Bone, normale funkcianta. mal~a Malbone funkcianta, nenormala. ~ulo Homo ~a. ~igi Kuraci. Mal~ul-ej-o Hospitalo. Mal~em-a Tia, kiu ofte mal~iĝas.
|
En vintro prenu vi rafanon,
Zingibron prenu en somero. |
Tiel vi tenos vian sanon
Kaj fartos bone sen sufero. |
4 sango 1 La ruĝa fluaĵo en la korpo de la homoj kaj bestoj. 2 Tiu fluaĵo, kiel simbolo de murdo, ofero, perforto ks: virina lango buĉas sen ~o; atingi sian celon per fero kaj ~o. 3 Tiu fluaĵo, kiel simbolo de la temperamento, pasio: ~o bolas, juneco petolas. 4 Tiu fluaĵo, kiel simbolo de la raso: princo el reĝa ~o, ĉevalo de pura ~o. 5 Tiu fluaĵo kiel simbolo de parenceco, ofte de deveno: ~o ne silentas, sian ~on ĝi sentas.
|
“Maldolĉa por la lango,
Saniga por la sango.” |
Medikamenton prenu,
Ne palu via vango. |
4 sata 1 Sufiĉe manĝinta. 2 Tia, ke ties deziro estas plene kontentigita: vivi ~e kaj glate.
|
Al sata homo plenstomaka
Kaj malsatulo stomakvaka |
Okazis arda disputado
Pri la bezon’ de forno baka. |
2 scii 1 Koni precize kaj plene. 2 Esti instruita, ekzercita, kapabla por io.
|
Deklaris Konfucio:
Se vi ne scias ion, |
Konfesu do pri tio.
Tio signifas scion. |
1 se 1 Subj. signifanta: “en la okazo, kiam”, “kun la supozo, ke”, “sub la kondiĉo, ke”: ~ vi povas, ankaŭ mi povas; ~ mi estus sana, mi estus feliĉa. 2 Konj. Esprimanta deziron neefektivigitan: Ho, se mi havus rifuĝejon!
|
Se vi amas la gaston,
Do prizorgu la paston; |
Se foriras la katoj,
Do festenas la ratoj. |
|
Se ĉiuj homoj penlaborus,
Se l’ homoj pacon ne ignorus, |
Se ĉiuj frate interhelpus,
La mondo nia bele florus. |
1 sed Konj. montranta kontraŭecon aŭ malsamecon inter la sinsekvaj ideoj: Dion fidu, ~ senfare ne sidu.
|
Kun lango miela,
sed koro kruela, |
li celis prosperon,
sed restis mizera. |
4 seĝo Sidilo kun apogilo por unu persono.
|
Trono estas speciala seĝo
Ornamita por regnestro-reĝo. |
Ne aliaj rajtas sidi sur ĝi
Libervole laŭ la ŝtata leĝo. |
5 seka 1 Senakva. 2 Sensuka. 3 Simpla, sen aldonaĵo: ~a pano, vino. 4 Seninteresa, senornama: ~a stilo. 5 Malvarma, sensenta, nesimpatia: ~a respondo, akcepto de la vizitantoj. 6 Nesonora, nedaŭra.
|
Seka estis l’ artikolo,
Seka estis ĉies humoro. |
Post la seka laŭtlegado,
Ridoj sekis sen sonoro. |
2 sekvi 1 Iri post iu aŭ io: La hundo ~is la ŝteliston. 2 Agi laŭ io, kio gvidas: ~u lian ekzemplon. 3 Rezulti el, esti motivita aŭ kaŭzita de: El tiel konfuzaj debatoj ~is nenia decido. 4 Kapti la signifon de io, la ideojn de iu: Estas malfacile ~i viajn pensojn.
|
La nokton sekvas tago,
Aĉeton sekvas pago, |
Neglekton de l’ medio
Nature sekvas plago. |
3 semajno 1 Periodo de sep tagoj. 2 La ses tagoj antaŭ dimanĉo (aŭ kvin tagoj antaŭ sabato) dum kiuj oni laboras.
|
Post lundo, mardo kaj merkredo,
Alvenas ĵaŭdo kaj vendredo. |
Kaj post sabato kaj dimanĉo
Semajno nova en ripeto. |
1 sen Prep. esprimanta foreston, aŭ iom esceptan mankon de objekto, persono aŭ stato. ~dependa Memstara.
|
Sen lerni ni ne povas regi
Eĉ la facilan Esperanton; |
Sen lerni ni ne povas legi
Eĉ vere simplan popol-kanton. |
|
Tago sen la suno,
Nokto sen la luno |
Estas tempo nigra
Sen natura lumo. |
5 senco 1 Maniero, kiel vorto aŭ frazo estas komprenota. 2 Ĉiu el la du manieroj, laŭ kiuj oni kalkulas kvanton: pozitiva ~o ( kun valoro pli ol nulo), negativa ~o (kun valoro malpli ol nulo).
|
De tekniko kaj scienco
Venas forto kaj potenco, |
Por klerulo tute klare
Kompreneblas ĝia senco. |
2 sendi 1 Irigi iun al difinita loko, por io. 2 Fari, ke io atingu malproksiman lokon: ~i al iu ŝtonon per ĵetilo. 3 Portigi ion al iu: ~i librojn per la poŝto.
|
Mi sendis kanton en la aeron,
Ne scias kie ĝi falis teron. |
Sed dum la interbabila horo
Mi trovis ĝin en amika koro. |
3 senti 1 Ekscii per tuŝo aŭ interna sensorgano: ~i varmon, malsaton, soifon. 2 Ricevi en la konscio impreson agrablan aŭ malagrablan: ~i timon, ĝojon, enuon, ĝenon, bezonon, doloron. 3 Havi konscion pri tio, pri kio ni ne kapablas doni racian klarigon: Mi sentas, ke tiel devas esti.
|
Sentas mi bezonon
Pruntepreni monon; |
Sed neniu volas
Fari pruntedonon. |
1 sep Numeralo ses kaj unu ( 7, VII).
|
Sep soldatoj ekbatalis.
Kvin vundiĝis, du mortfalis. |
La feliĉaj postvivantoj
Per suferoj sin regalis. |
5 septembro La naŭa monato de la jaro.
|
Septembro, la monato naŭa
Por la turismo hodiaŭa |
Agrablas pleje en Pekino,
Kun belaj lokoj la ĉirkaŭaj. |
3 serĉi 1 Rigardi, aŭskulti, klopodi por ekscii, kie estas iu aŭ io. 2 Pene iri al loko kutima, preferata: Akvo ĉiam ~as sian nivelon, mortinta ~u ĉielon 3 Esplori por ekscii, kiel fari ion: Li ~is rimedon de riĉiĝo… 4 Peni havigi al si, strebi akiri: ~i gloron, helpon, feliĉon.
|
Johan’ ricevis vento-frapon,
Kiu forportis lian ĉapon. |
Li serĉis kaj ĝin tuj retrovis
Kaj ĝin remetis sur la kapon. |
5 serioza 1 Pripensanta, senfantazia, senkaprica: Zamenhof estas ne nur ~a okulisto. 2 Konsiderinda, grava: ~a danĝero, malsano, akcidento. 3 Neironia, neŝerca, sincera: Neniu donis al mi ~an klarigon.
|
Ŝercema estas la sinjoro,
Sed pikas lin l’ edzina ploro, |
Pro malsaniĝo serioza.
Doloras al li lia koro. |
4 servi 1 Regule labori por iu kontraŭ pago. 2 Sindediĉe helpi: ~i sian patrion. 3 Utili al iu aŭ io: Eĉ bagatelo povas ~i al celo; akvo kaj pano servas al sano; ne servas larmo anstataŭ armo.
|
Soldato servas al ĉevalo;
Ĉevalo al la generalo; |
Kaj la generalo servas
Al milito per batalo. |
1 ses Numeralo kvin kaj unu (6, VI)
|
Kvin plu unu faras ses.
Ĉu kalkulo ĝusta? Jes. |
Ni nin ekzercu diligente,
Por progresi plu sen ĉes’. |
6 sezono 1 Kvarono de jaro: Printempo, somero, aŭtuno kaj vintro estas la 4 ~oj de la jaro. 2 Parto de la jaro kun karakterizaj klimataj kondiĉoj: La seka, la pluva ~o. 3 Jarparto, aparte taŭga por ia aktivado: la ~o de ĉaso, fiŝado, semado, rikoltado.
|
Printempo estas la sezono
En kiu ŝvelas la burĝonoj.
Somero estas tempo varma, |
En kiu belas floroj ĉarmaj.
Aŭtuno estas fruktoriĉa,
Kaj vintro estas temp’ frostiĝa. |
1 si Refleksiva pron. de la tria persono uzata por reprezenti la subjekton de la laste esprimita ago: Li banis ~n; li ordonis la serviston vesti ~n rapide; tia flatado al si estas naŭza.
|
Mi banas min.
Vi banas vin. |
Li banas sin.
Ni banas nin. |
2 sidi 1 Resti kun la postaĵo sur seĝo, benko ks. 2 Troviĝi en ia situacio: Li ~as en ŝuldoj ĝis super la ŝultroj. 3 Havi bonan aŭ malbonan aspekton (de vesto sur iu): La mantelo bone ~as al li.
|
Sur mia kapo sidas ĉapo,
Kaj mi mem sidas sur kanapo. |
Sur tablo staras vekhorloĝo,
Kaj sur la muro pendas mapo. |
4 silenti 1 Ne paroli, krii, ĝemi ktp.: sciu elokventi, sciu ankaŭ ~i. 2 Ne paroli pri io, ne diskuti, ne pritrakti: Kiu pri ŝtelo silentas, tiu ŝtelon konsentas. 3 Sin ne montri; ne plu efiki: Kie regas forto, tie rajto ~as; ~as nun ĉiuj disputoj.
|
Silento,
Konsento. |
Sen pretendo,
Do kontento. |
5 simila Ne tute sama, sed kun iuj ecoj samaj.
|
Akveron similas akvero,
Ne forkon similas kulero. |
Ne tigron similas leono.
Diablon similis Hitlero. |
3 simpla 1 Konsistanta el unu sola elemento, ne kunmetita, ne dividebla en partojn: ~a ringo. 2 Konsistanta el malmultaj partoj: ~a maŝino, aparato. 3 Facile komprenebla, solvebla, farebla: ~a problemo, poemo, legaĵo. 4 Nura: ~a mensogo, oficisto. 5 Senornama, senluksa, senafekta: vivi ~an vivon. 6 Senruza, naiva, natura: ~a animo, ~a kamparano.
|
Jen estas simpla frazo:
“Ĉi tio estas nazo.” |
Nazo havas truojn,
Ĝi ne estas vazo. |
2 sinjoro 1 Titolo de ĝentileco, uzata por la viroj. 2 Nobela landestro. 3 Mastro de sklavo, dunginto de servisto. 4 Edzo kiel ĉefo de la familio. 5 Titolo de respektego pri Dio aŭ adorato.
|
La mastro-sinjoro
Kun multe da oro, |
Okupas sin eĉ per
Nenia laboro. |
|
Sinjoro Petro penlaboras,
Sinjoro Mastro direktoras, |
Sinjoro Pastro oratoras,
Sinjor’ Dolaro ĉie gloras. |
2 skribi 1 Desegni vortojn sur io. 2 Verki aŭ komponi: ~i romanon. 3 sciigi: ~u tuj al mi la rezultojn.
|
Oni skribas historion,
Oni skribas dokumenton. |
Kiuj ja observas tion?
Kiuj tenas la prudenton? |
3 sola 1 Senkunula, senkompana. 2 Ne helpata de alia(j).
|
Ni havas unu solan sunon,
Ni havas unu solan lunon, |
Ni havas unu solan teron,
Ni havas unu solan junon. |
4 somero La dua sezono de la jaro (de la 21-a de junio ĝis la 21-a de sept.)
|
En somero
De sufero |
Tre varmegas
La vetero. |
3 soni 1 Estigi aŭdeblan vibradon de la aero: Sako ne ~as, amiko ne konas. 2 Per tiaj aervibroj doni ian impreson: Ŝia voĉo ~as agrable. 3 Aŭdeble esprimiĝi: En la tono de lia voĉo ~is malkontenteco. 4 Estigi tiajn aervibrojn, por sciigi ion: ~i pri alarmo.
|
Pepado birda sonas tre agrable,
Parolo peta sonas tre afable, |
Pluvego peza sonas susurade,
Kolera krio sonas, ho, diable. |
6 sorto 1 Povo, kiu decidas kio okazos. 2 Antaŭfiksita destino de iu aŭ io.
|
Kio estas sorto?
Nevenkebla forto, |
Kiu findecidas
Ankaŭ pri la morto. |
4 speco Aro de vivestaĵoj aŭ objektoj kun komunaj ecoj kaj aspektoj: ~o de pomo, ĉevalo, hundo. 2 = specio.
|
Ja ĉiu speco de terpomo
Utilas al la viv’ de homo. |
Tubero ĝia vere estas
Tre bona speco de legomo. |
5 spiri Entiri aeron en la pulmojn aŭ eligi aeron el la pulmoj: Li iris en la ĝardenon por ~i freŝan aeron.
|
Per la kruroj homoj iras,
Per la nazo homoj spiras, |
Per l’ okuloj homoj vidas,
Per la buŝo ĉion diras. |
5 spirito 1 La nemateria parto de vivanta homo: Li ellasis sian ~on (mortis). 2 Supernatura estraĵo.
|
Se la korpo estas domo,
La spirito estas homo. |
Domo sena je loĝanto
Estas senvalora nomo. |
4 stacio 1 Loko ĉe vojlinio, kie haltas publikaj veturiloj, por preni aŭ ellasi la pasaĝerojn kaj varojn. 2 Loko por konstantaj sciencaj esploroj. 3 Loko, kie funkcias aparatoj aŭ maŝinoj por konstanta servo: Televida ~o, radio~o.
|
Radiostacio informojn dissendas,
Fervoja stacio la trajnojn atendas, |
Scienca stacio faradas esplorojn,
Polica stacio popolon defendas. |
2 stari 1 Resti sur la piedoj aŭ genuoj. 2 Resti senmove, senflue, senire.
|
Kiel lertas la infanoj!
Ili staras sur la manoj! |
Iuj longe tiel restas.
Ilin laŭdas samlokanoj. |
4 stato Maniero, en kiu io estas: solida, likva, gasa ~o de materio; malriĉulo en mizera stato.
|
Tertremo trafis lian fraton,
Kaj malbonigis la vivstaton. |
La dom’ disfalis, brutoj mortis,
Fajrego donis plian baton. |
5 stelo 1 Natura brilaĵo en la nokta ĉielo, ŝajne malpli granda ol la luno, sedefektive estas pli malproksima kaj pli granda. 2 La ĉefa aktoro aŭ aktorino en baleto, teatra trupo, filmo ktp.
|
La steloj brilas sur ĉielo.
La suno estas taga stelo. |
La steloj estas malproksimaj.
Sed filmaj steloj sur la tero. |
4 strato Vojo inter konstruaĵoj
|
Mi promenis sur la strato.
Jen alvenis postkurato. |
Li kuradis spiregante --
Persekutas lin soldato. |
5 studi 1 Science esplori. 2 Viziti kursojn aŭ legadi librojn, por akiri sciojn de iu fako. 3 Esti studento.
|
Ludu kiam vi ludas,
Studu kiam vi studas. |
Tiel do vi plezure
Sen eraro kondutas. |
1 sub Prep. signifanta: 1 “en loko pli malalta tuŝe aŭ ne tuŝe”: Viro staranta ~ arbo; sub la nuba ĉielo. 3 “en ŝajna aspekto”: Ŝi aperis sub la formo de maljunulino. 3 “en dependeco”: servi ~ ies ordono.
|
Sub la premo de mono-manko,
Maltrankvilas tuta l’ banko. |
Sub la pezo de l’ piedoj
Ĝeme bruas ĝene l’ planko. |
4 suferi 1 Senti, elporti fizikan doloron: Kapo pekas, piedoj ~as. 2 Troviĝi en malagrabla, ĝena, turmenta stato pro ia kaŭzo: ~i de soifo, malsano. 3 Esti trafita de difekto, damaĝo, malprosperi: ~i pro multlingveco. 4 Elporti, dolore sperti: ~i malsaton, perdon. 5 Ricevi la efikon de ago: la regulo ne ~as escepton.
|
Ŝi suferas de malsano,
Pro ŝvitego post la bano. |
Tial kuŝas ŝi sur lito
Sub kovrilo el ŝaf-lano. |
4 sufiĉa Esti en la bezonata kvanto.
|
La sinjoro estas riĉa,
Lia mono tre sufiĉa |
Por aĉeti ĉian aĵon,
Sed li estas ne feliĉa. |
5 sukcesi 1 Havi kontentigan rezulton: La laboro ne ~as. 2 Atingi la deziratan, celitan rezulton: Li ~is en la ekzameno. 3 Fariĝi riĉa, fama, altranga ks: Se malriĉulo ~as, li ĉiujn forgesas.
|
Li neniam ĉesis
Lerni kaj progresis, |
Tial en laboro
Ĉiam li sukcesis. |
4 sukero Kristala dolĉa substanco el iuj plantoj kiel beto, ~kano k.a.
|
Dolĉa estas la sukero,
Sed maldolĉa la sufero. |
Se vi volas dolĉan vivon,
Penu por pli granda klero. |
5 sumo 1 Rezulto de adicio: 4 estas la ~o de 3 kaj 1. 2 Certa kvanto da mono.
|
Mi pagis etan sumon,
Aĉetis fontoplumon, |
Por noti per la ilo
Detale la mastrumon. |
2 suno 1 La brilega objekto en la ĉielo, ĉirkaŭ kiu rondiras la terglobo. 2 Radioj de la ~o: Ili sin banas en la ~o.
|
La suno estas luma fonto,
Plej grava por la tuta mondo. |
Se l’ suno ĉesus brili al ni,
Pereus ĉio en l’ estonto. |
1 super Prep. signifanta: 1 en pli alta loko ne tuŝe: La brovoj estas ~ la okuloj. 2 En pli alta grado, rango ks: Tio estas ~ ĉiuj homaj fortoj; 3 En atento pri iu okupo: Li ĉiam sidas ~ laboro.
|
Super nia buŝo
Estas la naz-truoj. |
Super la naz-truoj
Estas la okuloj. |
4 supre Adv. Signifanta: 1 En alta loko ĉe la ekstremo kontraŭa al la bazo: Mi sidiĝis ~e de la kesto. 2 En la alta parto de baseno de rivero, urbo: Li loĝas ~e de la valo 3 En unu el la antaŭaj paĝoj: Mi ne ripetos, kion mi diris ~e. 4 En pli alta socia situacio: Hodiaŭ ~e, morgaŭ mal~e. 5 En la ĉielo: Iliaj animoj ĝuos eternan feliĉon ~e.
|
Supre de la kapo
Kuŝas la hararo, |
Kontraŭ suna frapo,
Kiel bona baro. |
1 sur Prep. signifanta: 1 En la loko pli alta ol alia tuŝate. 2 En pozicio de objekto, kiu tute aŭ parte kovras alian ne pli malaltan ol ĝi mem: Pentraĵo pendas ~ la muro, nuboj ~ la ĉielo. 3 = ĉe: ~ la flanko de sunleviĝo; ~ la horizonto; se mi estus ~ ŝia loko, mi ne farus tion: ~ ĉiu paŝo ni renkontis barojn.
|
En boato sur rivero,
Viro pentras sur papero. |
Fiŝoj festas en la akvo,
Knaboj kantas sur la tero. |
|