Chirkau
la 14-a jc. a.K. aperis en Shang-dinastio la plej fruaj skriblingvoj
kaj iom poste la unuaj prozaj verkoj. La tiamaj prozaj verkoj
dividighis en kvar grupojn. La unua grupo estas auguraj notoj
sur testudaj sheloj kaj bestaj ostoj, kiujn oni trovis en
Anyang de Henan-provinco en 1898. Tiuj notoj estis faritaj
de la kortego de Shang-dinastio antau pli ol 3 mil jaroj.
La dua estas antikva libro, kia "Superaj Klasikajhoj".
Ghi nombras dokumentojn, nomumojn, dekretojn k.a. de suverenoj
de Shang-dinastio, kaj la lingvajhoj estis malfacile kompreneblaj.
La tria grupo estas skribajhoj pri meritoj, premioj k.a. de
nobeloj, kaj ghenerale gravuritaj sur bronzajhoj. La kvara
grupo estas "Printempo kaj Autuno". Fakte ghi estas
kroniko de Lu-duklando kun registritaj eventoj de Zhou-kortego,
Lu-duklando kaj aliaj regnoj en la periodo de 722 ghis 481
a.K. Sed la lingvajhoj estas tro simplaj kaj fragmentaj, similaj
al titoloj de modernaj novajhoj.
Prosperigho
de la prozo
Post tio aperis unua prosperigho de la prozo de Chinio.
En
la lastaj jaroj de la periodo de Printempo kaj Autuno kaj
la unuaj jaroj de la periodo de Militantaj Regnoj (ch. la
4-a jc. a.K.) Chinio spertis agitantan transiron de sklavismo
al feudismo. Dekadencis la sklavposedantoj-nobeloj, dume bienula
klaso iom post iom fortighis. En la komplikaj bataloj sur
la terenoj de politiko, milito kaj diplomatio, por defendi
siajn interesojn, chiuj klasoj kaj socirondoj bezonis resumi
historian sperton kaj lecionojn kaj demonstri siajn starpunktojn.
Krome, la klasa polarizigho formis novan socirondon el intelektuloj.
Malgrau ilia komplika deveno, ili chiuj estis erudiciaj. Post
longtempa aneksa militado, en la situacio de tendenco de unuigho
de la teritorio de Chinio, intelektuloj estis alte taksataj
de diversaj fortoj de la socio, kaj regnestroj kaj korteganoj
kolektis che si multe da intelektuloj kiel subulojn. La intelektuloj,
kvankam ne havantaj konkretan oficon, povis senghene diskuti
pri la shtataj aferoj kaj montri siajn opiniojn, char ili
reprezentis la interesojn de diversaj klasoj kaj socirondoj,
kaj sekve formighis karakterizaj skoloj. Ili disputadis, persvadis,
instruis kaj verkis chiu sur sia propra starpunkto. En tio
aperis la situacio de "Konkurado de Cent Skoloj",
kaj sekve naskighis novtipaj prozaj verkoj.
La
stato, en kiu aperis la prozaj verkoj, karakterizis la prozon
mem: Historiaj prozaj verkoj kun celo resumi la historiajn
spertojn kaj eseoj de diversaj skoloj aperintaj en "Konkurado
de Skoloj". Ilia apero kaj iom-post-ioma maturigho markis
oran tempon de la china prozo. Tamen la tiamaj prozaj verkoj
ne estis beletraj, char la historiaj notoj estis kronikaj
verkajhoj pri eventoj, kaj eseoj de diversaj skoloj estis
filozofiaj kaj politikaj. Sed tiuj eseoj estis verkitaj en
beletraj manieroj, kaj ili povas esti rigardataj kiel literaturajhoj
kun alta valoro.
La
tri plej sukcesaj prozajhoj en la china historio
Historiaj prozaj verkoj estis nomataj ankau kronikaj verkoj.
Surbaze de grandnombraj historiaj arkivoj, kortegaj historiografoj
de la regnoj kompilis el ili librojn plenajn de politikaj,
militaj kaj diplomatiaj eventoj de la regnoj kaj ankau paroladoj
de regantoj kaj konsilistoj. La tri plej sukcesaj el la historiaj
prozajhoj estis "Zuo Zhuan" (Kroniko de Zuo), "Guo
Yu" (Kroniko de Regnoj) kaj "Taktikoj de Militantaj
Regnoj".
La
libro "Zuo Zhuan", registrajhoj de gravaj eventoj
en la periodo de 722 ghis 454 a.K., formighis en la komenco
de la periodo de Militantaj Regnoj. Pri ghia verkinto estas
pluraj konjektoj. Iuj asertis, ke la verkinto estis Zuo Qiuming
de Lu-duklando de la periodo de Printempo kaj Autuno. Aliaj
opiniis, ke la verkinto estis historiisto kaj prozisto en
la unuaj jaroj de la periodo de Militantaj Regnoj.
En
"Zuo Zhuan" estas eminentaj artikoloj pri militado.
Preskau al chiu kampanjo la libro donas komentarion pri la
karaktero kaj kauzo, ankau la priskribo de la bataloj estas
sukcesplena.
"Batalo
inter Qi- kaj Lu-duklandoj che Changshao" estas multe
legata eseo kun alia tilolo "Cao Gui pri Milito".
En la komenco de la artikolo la autoro per kelkaj vortoj priskribis
la dangheran situacion de Lu-duklando minacata de malamikoj.
Militisto Cao Gui petis audiencon che regnestro Zhuanggong
kaj demandis lin, sur kiu li bazos la venkon de la milito.
En la interparolo Zhuanggong diris, ke kvankam li ne povis
mem zorgi chiujn kazojn, tamen li serioze traktis tiujn aferojn.
Kaj tiam Cao Gui laudis lian politikon kaj asertis, ke Zhuanggong
povas gajni la militon dank' al la subteno de pli da popolanoj.
Post tio, kvardek vortoj vivece ampleksis la tutan proceson
de la reatako, persekutado kaj venko de la armeo de Lu-duklando.
En la fino de la artikolo Cao Gui komentariis la kialojn de
la venko de la malforta Lu-duklando super la potenca Qi-duklando:
"Militon decidas kuragho. Che la unua tamburado la armeo
de Qi-duklando estas ekscitita je la kuragho. Che la dua tamburado
la batalvolo malfortighis, kaj che la tria ghi tute malaperis.
La malamikoj perdis la batalvolon, dume ni, energioplenaj,
gajnis la venkon."
La
artikoloj en "Zuo Zhuan" estas lertaj en priskribado
de homoj kaj iliaj karakteroj pere de parolo kaj ago. Ghi
povas klare figuri personojn en kelkaj frazoj. Tion ekzemplas
rakonto pri la fugho de Chong'er, filo de Xiangong. Xiangong,
regnestro de Jin, persekutis kronprincon Shensheng ghis lia
sinmortigo kaj nomumis alian filon Xiqi kronprinco. Konsciinte
sian dangheran situacion, Chong'er fughis en Qi-duklandon.
Regnestro Huangong de Qi edzigis lin kaj donacis al li okdek
chevalojn. Sekve Chong'er intencis enloghighi en Qi-duklando.
Sed liaj sekvantoj ebriigis lin kaj forportis lin de tie.
Li migris 19 jarojn ekster sia patrujo kaj fine revenis sian
hejmlandon kaj farighis regnestro. La artikolo fidele priskribas
la proceson de la shanghigho de nobelido senambicia en heroon
ambician kaj strebeman.
"Venko
de Zheng Zhuanggong super Duan en Yan" bildigas tri personojn
de malsamaj karakteroj. La artikolo rakontas pri la konflikto
kaj intrigado por reganteco inter Zheng Zhuanggong kaj liaj
patrino kaj frato. Kiam la patro de Zhuanggong estis en regado
lia patrino Jiang intencis nomumi lian pli junan fraton Duan
kronprinco, sed ne sukcesis. Post kiam Zheng Zhuanggong surtronighis,
Duan do komencis ekspansiigi sian influsferon. Zhuanggong
shajnigis sin indiferenta por la faroj de la patrino kaj frato.
Sed tuj kiam Duan ekribelis, li senkompate subigis sian fraton.
En la rakonto la autoro vivece bildigis la maljustan preferon
kaj arbitrecon de Jiang, la arogantecon de Duan kaj insidemon
kaj kruelecon de Zhuanggong. La priskribo de Zhuanggong estas
tre sukcesa. Li intence toleris sian fraton fari krimon por
atendi shancon ekstermi lin. Duan malvenkis kaj la patrino
estis ekzilita. Zhuanggong jhuris ke li volas vidi la patrinon
nur transmonde. Sed poste li intervidighis kun la patrino
en tunelo, kio plene malkovris lian hipokritan vizaghon.
"Guo
Yu" registris eventojn de Guo-kortego kaj ghiaj dependantaj
regnoj de 967-453 a.K. Ghis nun oni ne povis identigi la verkon.
Oni konjektas, ke ghia autoro vivis en la unuaj jaroj de la
periodo de Militantaj Regnoj.
"Guo
Yu" registris historiajn faktojn kun akcento de paroloj.
Pere de argumentoj kaj interparoloj de historiaj personoj
en diversaj politikaj aktivadoj, klare montrighis iliaj trajto,
karaktero kaj politikaj tendencoj.
"Taktikoj
de Militantaj Regnoj" estas kolekto de historiaj materialoj
de la periodo de Militantaj Regnoj ampleksanta historiajn
eventojn en 230 jaroj. La autoreco ne estas identigita.
"Taktikoj
de Militantaj Regnoj" ampleksas la batalojn inter la
konsilianoj de la militantaj regnoj kaj koncernajn strategiajn
dispoziciojn kaj persvadajn parolojn. Ghi karakterizighas
per lerteco en registrado de eventoj. Priskribante parolon
kaj polemikon, la autoro shatis troigadon kaj aldoni sian
propran eksplikon, kio elokventigis la argumentadon. "Taktikoj
de Militantaj Regnoj" notis multajn persvadajn parolojn,
kiuj plene montris la ruzan retorikecon de la persvadistoj.
Multaj artikoloj entenas grandan kvanton da belaj kaj vivaj
vortoj ofte aranghitaj en paralelismo, kio dotis la artikolon
per agita forto. Kaj la artikoloj ankau estis saghe poluritaj
ghis plena rafiniteco. Estas "Admonado de Zou Ji al regho
de Qi-regno pri Akcepto de Kritiko" el la chapitro "Taktikoj
de Qi-regno". La chiam legata verko estas nerefuteble
konvinka pro sia alegoria rezonado.
En
"Taktikoj de Militantaj Regnoj" oni povas trovi,
ke chiuj korteganoj kaj konsilianoj povis libere esprimi siajn
opiniojn kaj argumenti pere de parabolo. Estas famaj paraboloj
"Pentri Serpenton kun Piedoj", "Tragedio de
Galinago kaj Rivermitulo" k.a., kiuj faris la admonadon
pli konvinka.
La
sukceso de "Taktikoj de Militantaj Regnoj" estas
ankau en sentoplena kaj rafinita priskribado de homoj. En
la chapitro "Taktikoj de Yan-regno" estas historio
pri murdisto Jing Ke. Kronprinco Dan de Yan-regno sukcesis
fughi de Qin-regno en sian patrujon. Tiam Qin-armeo intencis
aneksi Yan kaj la trupoj jam atingis la landliman riveron
Yishui de Yan. Kronprinco Dan volis malhelpi la invadon de
la malamikoj kaj sendis Jing Ke murdi la reghon de Qin. La
plej emocia sceno de la rakonto estas adiauo honore al Jing
Ke. Jing Ke estis ekironta, kaj kronprinco Dan kaj la intimaj
amikoj alvenis en blankaj vestoj por adiaui lin. Veninte al
la rivero Yishui, unu el liaj amikoj ekludis muzikilon kaj
Jing Ke ekkantis lau la takto. La kantado farighis pli kaj
pli tragika kaj emocia, ke chiuj cheestantoj ekploris. Jing
Ke kantis plue: "Siblas vento super la frosta Yishui-rivero,
la bravulo tuj foriros sen reveno." La kantado farighis
korshira, chiuj adiauantoj montris grandan indighon kontrau
la invadantoj. Jing Ke forveturis sen retrorigardo. La priskribo
estas vere kortusha.
Rilata
artiko:
Admonado
de Zou Ji al la regho Weiwang de Qi-regno pri akcepto de
kritiko
|