La tutmonda polemiko pri tutmondismo (au "globalismo") reliefigas la strechitecon inter du malsamaj konceptoj de nia mondo. Lau ies opinio, la avancoj de teknologio, precipe en la komunikado, nehaltigeble integrigas la mondon: la malfermigho de merkatoj, la kreigho de chiam pli granda edukita klaso de homoj, kies perspektivo etendighas preter la naciaj limoj, la iompostioma apero de internaciigita kulturo kaj internaciigita lingvo, chio chi estas neevitebla, au ech dezirinda. La kreantoj kaj elvivantoj de tiu internacia medio trovas ghin liberiga kaj poviga, argumentante, interalie, ke la ekonomia malfermigho rezultigas ankau politikan malfermighon.

Aliaj opinias, ke tiu tutmonda, globala socio alportas grandajn negativajn elementojn. Ili argumentas, ke la avantaghoj de kelkaj estas achetataj je la kosto de multaj, kiuj restas malrichaj kaj ekspluatataj - kaj apenau pli liberaj. Ili krome asertas, ke la homoj havas rajton ghui la propran kulturon, paroli la propran lingvon kaj vivi la propran vivon lau valoroj ne nepre similaj al tiuj de chiuj aliaj. Se oni perdas sian identecon, oni perdas ankau sian senton de radikeco, sian membrecon en kolektivo - kaj la homa specio estas specio, kiu shatas, ech devas, formi siajn komunumojn kun kiuj identighi.

Tamen, argumentante por diverseco, oni riskas forgesi pri la gajnoj, kiuj rezultis tra la jaroj el universalismo. La Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj de 1948 ja ne registris la realon en la diversaj shtatoj de la mondo, sed almenau ghi registris la aspirojn de la subskribintoj, ke ekzistas bazaj valoroj, kiuj estu komunaj al chiuj socioj. Tiaj principoj plifaciligis la emancipighon de rasaj kaj etnaj minoritatoj en multaj shtatoj; ili donis novan povon al la aspiroj de virinoj; ili plifortigis respekton al la principo, ke chiuj homoj havas rajton ghui la richecon de la propra socio au almenau esti shirmataj kontrau ekonomia mizero. La principo de universaleco ja kushis malantau la ideoj kaj aspiroj de Zamenhof, kiu serchis inter la homoj komunajn principojn rasajn, religiajn, kaj chefe lingvajn.

Tiuj, kiuj argumentas por diverseco, argumentas por ghi surbaze de iuj tamen universalaj principoj. Kaj tiuj, kiuj argumentas por globalismo, deklaras, ke ghi donas al ili liberecon por vivi la vivon lau la propra elekto. Nek diverseco nek universaleco estas absoluta: la fundamenta demando estas trovi la ghustan ekvilibron inter la du.

Diverseco alportas grandajn defiojn. La nova komunika kaj transporta teknologio tiel faciligis la migradon, ke preskau neniu lando en la mondo plu asertus, ke ghi konsistas el nur unu etno - kaj novaj moroj politikaj kaj sociaj montras al ni pli klare la ekziston de malplimultoj en la diversaj landoj, kun siaj diversaj rajtoj kaj pretendoj. Sed la reliefigo de tiuj diversecoj neeviteble vekas kontraustarojn kaj timojn: ju pli ni emfazas niajn diferencojn, des pli forta estas la kontraureago.

Iuj homoj argumentas, ke la solvo, se entute ekzistas solvo, estas interkomprenigho, kaj kanalizo de niaj diferencoj en normojn kaj morojn, kiuj celas limigi konfliktojn: ni devas, lau ili, krei universalajn morojn kaj instituciojn, kiuj garantias kaj konservas la diversecon. La historiistoj atentigas, ke tra la jaroj la grandajn antauensaltojn de la civilizo kauzis ghuste la interago de la kulturoj: la intershangho de diversaj ideoj progresigas la homaron. Tamen tiuj gajnoj je dinamiko ankau portas kun si kostojn: socioj, en kiuj ekzistas granda diverseco, estas malpli facile regeblaj kaj pli konfliktoplenaj.

Hodiau multaj fakuloj argumentas, ke diverseco de kulturoj kaj lingvoj tra la mondo estas valora kaj konservinda. La biologoj klare montris (kaj shajne neniu serioza sciencisto tion kontestus), ke genetika diverseco kaj diverseco de specioj en nia ekosistemo estas neta pluso. Multaj socilingvistoj simile argumentas pri la lingvoj, asertante, ke lingva diverseco estas pozitiva faktoro, kaj ke, se ni chiuj parolus nur saman lingvon, ni estus malpli kapablaj adaptighi al shanghighantaj kondichoj. Ili atentigas, ke almenau kvindek procentoj de la lingvoj de la mondo estas sub minaco kaj vershajne malaperos en la nuna jarcento. Dum iuj tiel argumentas, aliaj asertas, ke lingvoj kaj specioj estas tamen tute malsamaj kaj nekompareblaj fenomenoj.

Se ni akceptas, ke la lingva diverseco estas en si mem almenau faktoro, kiu buntigas la mondon kaj kiu helpas shirmi la homojn kontrau la fremdigho kaj senradikeco de la moderna vivo, ni tamen, kiel esperantistoj, devas agnoski, ke lingva diverseco estas en alia senco ankau pesto, kies spektro hantas jam de jarcentoj la terglobon, bremsante la interkomprenighon kaj la kreon de komunaj valoroj. Chu eble Esperanto, kiu kvazau transpontas lingvajn diferencojn sen malagnoski ilian ekziston, kaj kiu rolas kiel unuigilo en lingva diverseco, tamen prezentas realan solvon al tiu chi dilemo kaj modelon ankau por la solvo de aliaj similaj dilemoj?

---------------------------------------------------Humphrey Tonkin kaj Jane Edwards
- -----------------------------------------------------(Reghisoroj de la Kongresa Temo)