China Esperanto-Ligo  
Informoj
Bultenoj
Notoj pri UK 2004
Dokumentoj
China Movado
Koncize pri Chinio
Pekino Hodiau
Vojagho tra Chinio
Enciklopedieto de Chinio

Evoluo de China Mono

La plej frua mono de Chinio estis konko, kiun oni ekuzis jam en la dinastio Xia kaj Shang (la 21-a jc. a.K. -- la 11-a jc. a.K.). La konko, produktita en la varma maro de la sudo, estis ekzota objekto por tiu du dinastioj en la basenoj de la Flava Rivero.

Kiam furore cirkulis la konka mono, aperis konkforma kupra mono, la plej frua metalmono de Chinio. En la periodoj de Printempo kaj Autuno kaj Militantaj Regnoj (770 a.K. -- 221 a.K.) aperis en Chu-regno en suda Chinio ovalaj kupraj moneroj kun ideografiajho.

La shovelil-forma metalmono, la plej frua kaj vaste uzata, okupis gravan lokon en la antikva Chinio. Tia mono, muldita en formo de shovelilo, estis grava cedebla richajho en la agrikultura regiono kaj funkciis kiel identajho en la intershangho de varoj. Alia metalmono en formo de glavo aperis iom poste.

Komence la malsamaj specoj de mono chiu havis sian apartan cirkulan sferon. Por kontentigi disvolvighon de komerco kaj intershanghon de varoj, oni iom post iom transiris la limojn de la sferoj. Poste aperis iu facile uzebla metalmono -- monero kun ronda truo. Post kiam la Unua Imperiestro de Qin-dinastio unuigis Chinion en la jaro 221 a.K., la chinoj ekuzis la unuecan bronzan moneron "Duona Taelo" kun kvadrata truo.

En la periodoj de Printempo kaj Autuno kaj Militantaj Regnoj oro komencis servi kiel mono. Tiam en Chu-regno aperis Yingyuan, la plej antikva ora monero en Chinio.

Post naskigho de Han-dinastio (206 a.K. -- 220 p.K.) imperiestro Wudi starigis la sistemon de metalmono "Kvin Zhu" en la jaro 118 a.K. (unu zhu egalas al 1/480 kg.). Tio estis sukcesa monsistemo, kiu dauris pli ol 70 jarojn.

En Tang-dinastio (618-907 p.K.) oni starigis la monsistemon "Kai Yuan Tong Bao", kiu dauris pli ol mil jarojn. Jen alia grava monsistemo en la china historio. La uzado de "Kai Yuan Tong Bao" grave influis la chinan pez-mezuradon. Antau tio en Chinio oni chiam prenis 24 zhu kiel unu taelon, sed ekde tiam iom post iom formighis la decimala nombrosistemo, t.e. dek qian egalas al unu taelon.

Oro, kiel intershanghajho en la komerco, atingis sian kulminon en la Okcidenta Han-dinastio (206 a.K. -- 24 p.K.) kaj depost tiam ghia cirkulado malviglighis en la 3-a jc. kaj perdis sian funkcion de oficiala mono.

En Tang-dinastio oni lauleghe uzis monerojn kaj silkajhojn samtempe en la intershangho. Tiam oni pagis silkajhon por granda intershangho kaj kuprajn monerojn por la malgranda. Tamen la silkajho perdis sian originalan valoron tuj post tondado. Pro tio ghi ne taugis por intershangho, tial en Song-dinastio (960-1279) la valora arghento ekcirkulis kiel mono en la socio, kio tamen trapasis tre longan tempon, ghis ghi ekcirkulis kiel oficiala valuto.

La plej antikva monpapero de la mondo aperis en Chinio en la fino de la deka jarcento. Ghi estis uzata kiel sola legha valuto en la vasta Yuan-imperio (1279-1368). Nur en Ming-dinastio (1368-1644) arghento farighis ghenerale uzata mono. Tiam oni pagis arghenton por granda intershangho kaj bronzajn monerojn por la malgranda. Por facile cirkuligi arghentan monon, oni muldis shu-forman arghentan ingoton 50 taelojn pezan.

En la moderna epoko en Chinio cirkulis chefe arghenta monero kaj papermono. En 1933 Chinio malpermesis uzadon de arghento lau ghia pezo en la komerco kaj ekuzis nur arghentajn monerojn. En 1935 Chinio komencis emisii monbiletojn kaj malpermesis cirkuladon de arghentaj moneroj. La seninterrompaj militoj kaj senbrida emisiado de monbiletoj fare de la malnova registaro kauzis seriozan inflacion, grandan kaoson en la monsistemo kaj multe devalutis la monbiletojn, tiel ke la arghentaj moneroj cirkulis denove.

La 1-an de decembro 1948, por bonvenigi la naskighon de la nova Chinio, la liberigitaj regionoj gvidataj de la Komunista Partio de Chinio fondis la Chinan Popolan Bankon kaj komencis emisii la monpaperon Renminbi. Post naskigho de la China Popola Respubliko en la 1-a de oktobro 1949 ghia registaro faris multajn klopodojn, fine venkis la 12-jaran inflacion kaj starigis la unuecan monsistemon Renminbi en marto, 1950.