China Shako

La china shako, evoluinta el la antikva boshji (shako ludata de du homoj chiu kun ses shakpecoj), havas historion de pli ol 2 000 jaroj. Dum la regado de imperiestro Wudi (560-578 p.K. sur la trono) de la Norda Zhou-dinastio shakludo furoris en la kortego kaj inter la intelektuloj. En Baoying-erao (762-763 p.K.) de Tang-dinastio aperies Baoying-shako, kies strukturo tre similas al la nuna. Kaj en la Suda Song-dinastio (1127-1279 p.K.) la china shako ekhavis fiksitajn regularon kaj formon.

Shaktabulo de la china shako estas oblonga au kvadrata, sur ghi krucighas 9 perpendiklaj kaj 10 transversaj linioj, kiuj formas 90 krucajhojn, sur kiuj movighas ghiaj 32 shakpecoj. La spaco inter la kvina kaj sesa transversaj linioj netrapasita de la perpendiklaj linioj nomighas "limrivero", kiu dividas la tabulon en du egalajn partojn. Chiu parto havas po unu kvadraton kun du diagonaloj nomatan "palaco", en kiu movighas la generalo kaj la du eskortantoj.

Estas dividitaj du grupoj rugha kaj nigra, chiu kun 16 pecoj. Chiu grupo konsistas el unu generalo (帅，将), 2 eskortantoj (士), 2 elefantoj (象), 2 chevaloj (马), 2 charoj (车), 2 kanonoj (炮) kaj 5 peonoj (兵, 卒).

La shakpecoj en la antikveco plejparte estis faritaj el eburo. Estis valorega china shako, kies rughaj pecoj estis el verda jado kun inkrustitaj ideogramoj el koralo kaj nigraj pecoj el blanka jado kun inkrustitaj ideogramoj el sukceno. La ordinaraj shakpecoj estis faritaj el lingo.

La china shako estas intelekta, konkursa ludo kun difinitaj reguloj. Je la komenco de ludo la 32 shakpecoj devas esti metitaj chiu en sia loko (vd. la bildon). Tiu, kiu uzas la rughajn pecojn, rajtas la unua fari shakmovon, poste la du ludantoj movas sian pecon alterne. La ludo dauras ghis unu ludanto matigas la generalon de la rivalo au unu ludanto anoncas sin venkita. Kiam neniu el la ludantoj povas matigi la generalon de la rivalo, aperas pacigho.

La shakpecoj estas movataj lau rigoraj reguloj. Generalo chiufoje povas iri nur unu pashon, antauen, malantauen, dekstren au maldekstren, sed al ghi estas malpermesate eliri el la palaco. Al la du generaloj estas malpermesate rekte fronti unu al la alia sur la samo linio, inter ili nepre devas esti alia peco. Alie, la ludanto, kiu estigas la situacion, estas venkita lau la regulo. La eskortanto chiufoje povas antaueniri au retroiri unu pashon lau la diagonaloj en la palaco. La elefanto povas antaueniri au retroiri du pashojn diagonale, sed ne povas transiri la pecon meze de sia vojo kaj la limriveron. La charo chiufoje povas iri transverse au perpendikle, sen pasho-limigo. La chevalo chiufoje povas iri unu pashon rekte kaj unu oblikve; se estas alia peco survoje, la chevalo ne pova iri. La kanono movighas kiel la charo, kiam ghi ne atakas. La kanono povas fari atakon al la dua peco, kiu trovighas sur ghia vojo. La peono chiufoje povas iri nur unu pashon antauen antau transiro de la limrivero, post la transiro ghi chiufoje povas iri antauen, dekstren au maldekstren unu pashon, sed neniam malantauen.

Estas malpermesate movi shakpecon sur la lokon okupatan de siaflanka peco. Se tie estas shakpeco de la rivalo, li povas ekstermi tiun per la sia kaj okupi la lokon. Escepte de generalo, chiu ajn peco povas esti ekstermita de la rivalo. Se la generalo estas ekstermita de la rivalo, li do perdas la ludon.

En la historio de la china shakludo aperies multaj famaj majstroj, ili faris profundan esploron pri la shakludo kaj kompilis multajn verkojn. La plej frua shakluda gvidlibro estas <<Meng Ru Shen Ji>> (Sekreto Trovita en Songho) de Ming-dinastio (1368-1644). La unua bone konservata libro estas <<Shanghighema Shakludo>> eldonita en 1522. La vaste konata shakluda libro <<Ju Zhong Mi>> eldonita en 1632 heredis kaj sintezis la atingojn de la ludarto de la china shako en la periodo de 11-a jc. Poste multaj shakmajstroj faris dauran, profundan esploron kaj evoluigis la arton.

Havante shaktabulon kaj 32 shakpecojn, oni jam povas fari ludon. Ghi entenas richan filozofion, povas shanghighi senfine, klerigi human penson kaj hardi human psikon, tial ghi estas multe shatata de la popolo. Iu antikva fama shakisto diris: "Ech per dumviva klopodo oni ne povas posedi ghian tutan sekreton."