China Esperanto-Ligo  
Informoj
Bultenoj
Notoj pri UK 2004
Dokumentoj
China Movado
Koncize pri Chinio
Pekino Hodiau
Vojagho tra Chinio
Enciklopedieto de Chinio

Unua paghoo
Enciklopedieto de Chinio

Altebenajhoj

Topografie Chinio sin prezentas en formo de shtuparo, kiu klinighas de okcidente orienten. La plej supra shtupo estas la Qinghai-Tibeta Altebenajho en la okcidento. Trans Kunlun-montaro kaj Qilian-montaro norde de la Qinghai-Tibeta Altebenajho kaj Hengduan-montaro oriente de la altebenajho la tero abrupte malaltighas. De nordo al sudo sternighas la altebenaho de Interna Mongolio, Loesa Altebenajho kaj Yunnan-Guizhou-a Altebenajho. Ili estas kvar famaj altebenahoj de Chinio, kiu konsistigas pli ol trionon de la teritorio de Chinio.

Qinghai-Tibeta Altebenajho estas la plej alta en la mondo, je meznombra altitudo de 4 500 m., kaj nomata "monda tegmento". Ghia areo de ch. 2500 mil kvadrataj kilometroj konsistigas kvaronon de Chinio. Kun geologia historio tre mallonga ghi estas unu el la plej junaj altebenajhoj de la mondo. Nun ghi ankorau levighas.

Sur la altebenajho staras altaj montaroj chiu je altitudo de pli ol 5 mil m. La plej alta estas Himalajo kun meznombra altitudo de pli ol 6 mil m. En la mondo trovighas 14 montpintoj de pli ol 8 mil m., kaj 10 el ili trovighas en la altebenajho. Tie staras ankau 40 montpintoj je altitudo de 7 mil-8 mil m. Qomolangma (Everesto) 8848 m. alta, la plej alta en la mondo, staras sur la landlimo inter Chinio kaj Nepalo. Estas rara fenomeno, ke tiel multaj altaj montpintoj dislokighas en unu regiono. La montoj kovritaj per negho kaj glaciriveroj estas bona loko por alpismo.

Multaj altaj montaroj trapasas la altebenajhon, kiaj Karakorum, Tanggula, Gangdise kaj Nyainqentanglha. Ili chiuj estas longaj je kelkcent au mil km. Oni ankau nomas la Qinghai-Tibetan altebenajhon "maro de altaj montaroj".

Glacio kaj negho sur la monto estas grandega "solidakva konservejo". Somere la degelantaj galcio kaj negho servas kiel fontoj de aro da grandaj riveroj de Azio. El ili estas Yangzi, Flava Rivero, Yarlung-Zangbo, Nujiang kaj Lancang. Sur la altebenajho kushas pli ol 1 mil lagoj. Ghi estas la altebenajho en la mondo, kiu havas plej multajn lagojn. Qinghai-lago kun areo de ch. 4 500 kvadrataj kilometroj estas la plej granda salakva lago de Chinio. Namco (Namco en la tibeta lingvo signifas chielan lagon) kun areo de 1940 kvadrataj kilometroj kaj je altitudo de 4718 m. estas unu el la plej altaj grandaj salakvaj lagoj en la mondo.

Sur la altebenajho punktighas sennombraj basenoj richaj je pashtherboj. Pashtejoj sur la altebenajho ne nur estas grandareaj, sed ankau bonkvalitaj, ili donas tre favoran kondichon por bruto-bredado. Gruntbovoj estas la lokaj produktajhoj kaj chefaj tirbrutoj.

Altebenajho de Interna Mongolio kun altitudo je chi. 1 mil m. estas la dua granda altebenajho de Chinio. Ghi, komencighanta oriente de la Granda Xing'an-montaro kaj finighanta okcidente ghis Gansu-koridoro longas ch.2 mil km. de oriento al okcidento kaj larghas ch. 500 km. de sudo al nordo. Ghia areo vastas milionon da kvadrataj kilometroj. En ghia centro staras Yinshan-montaro, che ghia okcidenta rando Qilian-monataro kaj Mazong-montaro. Krom kelkaj montpintoj altaj je 3 mil m., plejmulto de la montoj sur la altebenajho altas malpli ol 2 mil m. La altebenajho milde ondighas kaj iom klinighas sudorienten.

En la orienta parto de la altebejaho vaste disetendighas la plej sukaj stepoj de Chinio, inkluzive de la famaj stepoj Hulon Boir, Silingol, Ulanqab k.a. Ili estas gravaj bazoj de brutobredado de Chinio. La tieaj chevaloj kaj bovoj de Sanhe kaj shafoj de Xijitan estas bonrasaj kaj ghuas renomon sur la merkato en- kaj eksterlanda.

La dezertoj kaj gobioj de Chinio kovras areon de ch. 1 090 mil kvadrataj kilometroj, 80% el kiuj kushas sur la altebenajho de Interna Mongolio. La dezertoj Tengger, Wulanbuhe, Mu-Us kaj Badin-Jaran estas famaj dezertoj de Chinio.

Loesa Altebenajho situas en la meza baseno de la Flava Rivero, chirkauite oriente de Taihang-montaro, okcidente de Qilian-montaro, sude de Qingling-montaro kaj norde de la Granda Muro. Ghi kovras proksimume 600 mil kvadratajn kilometrojn, kaj ghia plejparto altas je pli ol 1 mil metroj. La loko ricevis la nomon Loesa Altebneaho pro tio, ke preskau chie estas loeso.

Ghi estas unu el lokoj, kie la kulturo de la china nacio plej frue disvolvighis, kie naskighis la antikva china civilizacio. Antau 5 mil-6 mil jaroj sur la Loesa Altebenajho jam vivis kleraj triboj, kiuj sciis agrikulturadon kaj brutobredadon. La altebenajho estas unu el la luliloj de la civilizacio de la china nacio.

Serioza erozio faris sur la altebenajho sennombrajn ravinojn kaj fendojn al la tersurfaco. La densaj ravinoj kaj fendoj formis la plej okulfrapan bildon de la Loesa Altebenajho. Inter la ravinoj kaj fendoj estas ebenajhoj taugaj por terkulturado. La loko estas grava grenproduktejo de Chinio. Erozio de la Loesa Altebenajho rezultighis de neracia ekspluatado de homoj al la naturo. Forstumado iom post iom restarigas al ghi originan flauran fizionomion kaj moderigas la erozion.

Yunnan-Guizhou-a Altebenajho, kun meznombra altitudo de 1 mil -2 mil m., situas sudokcidente de Chinio. Sude de Sichuan-baseno kaj trans la pasejo Loushanguan estas Yunnan-Guizhou-a Altebenajho fama pro sia malebena tersurfaco.

Interne de la altebenajho sternighas multaj montaroj, kiuj formas dorson de la altebenajho kaj akvodislimojn de riveroj. La loko karakterizighas per sennombraj montoj, profundaj valoj, torentaj riveroj kaj malfacilaj vojoj. Wumeng-montaro, nord-suden kushanta en la mezo de la altebenajho, terure malfaciligas la trafikon inter la oriento kaj okcidento de la altebenajho.

La altebenajho estas tipa karsta regiono. Tie trovighas mirindaj shtonaj arbaroj, krutaj montpintoj, profundaj kavernoj kaj zigzagaj subteraj riveroj, kaj multaj el ili farighis famaj vidindejoj, ekzemple la pitoreska Guilin en Guangxi, la shtona arbaro de Lunan en Yunnan kaj la akvofalo Huangguoshu, chiuj estas allogaj.

Unua pagho