En
la 12-a jarcento a.K. aperis la plej frua ghardeno
de Chinio. La ghardeno kun natura pejzagho,
havanta multajn kortobirdojn kaj bestojn, servis
por chasado kaj rajdado de imperiestroj kaj
nobeloj.
En la dinastioj Qin (221-207 a.K)
kaj Han (206 a.K-220 p.K) aperis novaj ghardenoj
kun palacaj domoj kiel la chefaj kaj estis nomataj
palacaj ghardenoj kun konstruajhoj. Ili havis
ne nur bredejon de kortobirdoj kaj chasejon
de bestoj, sed ankau ripozejon por imperiestroj,
iliaj edzinoj kaj kromedzinoj. En 221 a.K. la
Unua Imperiestro (221-210 a.K sur trono) de
Qin-dinastio konstruigis en la chefurbo Xianyang
palacon, kiu estis la plej frua palaca ghardeno
kun konstruajhoj. Ghia antaua halo Epang estis
tre pompa, kaj poste ghi estis forbruligita
en milito. La skalo de la palaca ghardeno de
Han-dinastio estis pli granda. Imperiestro Wudi
(141-87 a.K. sur trono) de Han-dinastio konstruigis
grandan ghardenon okcidente de Chang'an kiel
loghejon de siaj kromedzinoj. En la ghardeno
estis rivero, monteto, lago, tri insuletoj kaj
diversastilaj haloj che monto kaj akvo. Al la
ghardeno ne mankis raraj birdoj kaj bestoj kaj
belaj floroj kaj herboj.
En Han-dinastio malmultaj nobeloj
kaj richaj komercistoj komencis konstrui ghardenojn
en sia privata loghejo. En iliaj ghardenoj estis
luksaj konstruajhoj, lagetoj, floroj, herboj
kaj arboj. La grandeco kaj lukseco de privata
ghardeno servis kiel simbolo de la richeco de
la mastro.
La plia disvolvigho de la chinaj
klasikaj ghardenoj manifestighis en tio, ke
oni garnis ilin per pejzaghoj priskribitaj en
poemoj kaj pentrajhoj. Tiel aperis poeziaj pejzaghaj
ghardenoj kaj iom post iom formighis la chefa
karakterizajho de la chinaj klasikaj ghardenoj.
En 1117 p.K. imperiestro Huizong de Song-dinastio
ses jarojn konstruigis Baibushan-ghardenon.
En la ghardeno charmis monteto, prosperis bambuaro,
zigagis fluo kaj inter ili staris kioskoj kaj
pavilonoj. Promenante sur pado, oni sentis sin
kvazau en pejzagha bildo. Oni rigardis ghin
kiel modelon de shtata pejzagha ghardeno.
La ghardena arto de la dinastio
Ming (1368-1644) kaj Qing (1644-1911) ne nur
heredis la karakterizajhojn de la ghardenoj
de la antauaj dinastioj, sorbis la eminentajn
konstruajn artojn de sudaj kaj nordaj ghardenoj,
sed ankau progresis. La imperiestraj ghardenoj
de Qing-dinastio servis kiel imperiestraj palacoj
ekster la chefurbo. Tial krom charma medio por
ripozo kaj distrigho, en la ghardenoj estis
ankau domoj por okazigi gravajn ceremoniojn
kaj trakti politikajn aferojn kaj loghdomoj
por imperiestro kaj liaj familianoj. Imperiestro
Kangxi (1662-1722 sur trono) konstruigis en
la antauurbo de Pekino ghardenon Changchunyuan,
kiu estis la unua imperiestra ghardeno ekster
la chefurbo. En 1703 li konstruigis la grandiozan
Someruman Montvilaon en Chengde de Hebei-provinco.
En 1725 oni konstruis palacon Yuanmingyuan en
Pekino. Ghiaj multaj pejzaghoj similis famajn
pejzaghojn de la suda akvoricha regiono. Tial
ghi estis nomata "Ghardeno kun Dekmil Ghardenoj".
La palaco estis forbruligita de la britaj kaj
francaj agresantoj en 1860. Nun restas nur ghia
ruino, lau kiu oni tamen povas imagi ghian grandiozecon.
La Somera Palaco en la okcidenta
antauurbo de Pekino estas la plej alloga imperiestra
ghardeno de Qing-dinastio. Ghia konstruado dauris
dudek kvin jarojn ekde 1750. La palaco konsistanta
el Wanshou-monto kaj Kunming-lago karakterizighas
per granda skalo, harmonia dispozicio, elegantaj
konstruajhoj kaj charmaj pejzaghoj. Ghi estas
la plej pompa klasika ghardeno. Wanshou-monto
estas ghia centro. La alta turo Foxiang che
la monttalio estas la kerno de ghia konstruajharo.
La pentrita Longa Koridoro kun longo de pli
ol 700 metroj zigzage etendighas inter la monto
kaj lago kaj interligas grupojn da konstruajhoj
antau la monto. En la palaco charmas ghardeno
Xiequyuan, konstruita imite lau Jichangyuan
de la suda urbo Wuxi. Pro ghia eleganteco oni
nomas ghin "ghardeno en ghardeno".
En la dinastioj Ming kaj Qing furoris
konstruado de privataj ghardenoj. En urboj kaj
urbetoj kun abundaj produktajhoj, favoraj naturaj
kondichoj kaj alte disvolvita kulturo multas
privataj ghardenoj, chiu kun sia propra stilo.
Char ili estis parto de privataj loghejoj, tial
oni devis zorge dekoracii por fari malsamajn
vidajhojn en limigita spaco kaj produkti artan
efikon de interligigho kaj kontrasto. Suzhou,
Hangzhou, Wuxi, Yangzhou kaj aliaj abundas je
privataj ghardenoj.
La ghardenoj de Suzhou estas tre
belaj kaj elegantaj. En malgranda spaco oni
vidas pejzaghojn analogajn al la naturaj. Oni
faris lagojn kaj montojn lau lokaj kondichoj,
konstruis kioskojn che akvo kaj plantis florojn
kaj arbojn, kiuj chiuj impresas kiel naturaj
pejzaghoj. La ghardeno Canglangting reprezentas
la ghardenan konstruadon de Song-dinastio (960-1279).
Ghi havas artefaritan monteton en la centro.
Sur la montokresto staras kiosko. Oriente oni
povas rigardi fishojn kaj okcidente surakvajn
kioskojn interligitajn per zigzaga koridoro.
La medio estas kvieta. La ghardeno Shizilin
konstruighis en Yuan-dinastio (1271-1368). Ghi
famas pro siaj artisme aranghitaj rokajhoj kaj
zigzagaj vojetoj tra diversaj grotoj. Irante
en la grotoj, oni sentas sin kvazau en labirinto.
Multaj rokajhoj similas al diverspozaj leonoj.
Tial la ghardeno ricevis la nomon Shizilin (arbaro
kun multaj leonoj). Shizilin povas esti rigardata
kiel reprezentanto de la alte taksataj pompaj
ghardenoj de Ming-dinastio. Ghardeno Zhuozhengyuan
estas la plej granda en Suzhou. Ghi havas lagon
en la centro. Apud chiu ghia kiosko oni povas
vidi akvofluon. Ghiaj dekkelkaj kioskoj diferencas
unu de alia.
Imperiestroj konstruigis mauzoleon
por si. Tiel aperis mauzolea ghardeno. Famaj
estas la Dek Tri Mauzoleoj de Ming-dinastio
en antauurbo de Pekino kaj la Orienta kaj Okcidenta
Mauzolearoj de Qing-dinastio en la provinco
Hebei.
Kun enkonduko de budhismo kaj naskigho
de taoismo en diversaj lokoj de Chinio aperis
temploj kun ghardenoj. La klasikaj ghardenoj
en diversaj lokoj de Chinio portas chiu sian
lokan koloron kaj nacian stilon.

|