I.
Lingva egaleco strikte rilatas kun la ŝtata
suvereneco kaj lingva rajto de la homaro
La lingva egaleco estas bazo de la socia egaleco. Sen lingva egaleco ne ekzistas la egalecoj politika, ekonomia kaj kultura por ne paroli pri la nacia egaleco kaj respekto de la homaj rajtoj, alivorte, la lingva egaleco havas striktan rilaton kun la ŝtata suvereneco kaj lingva rajto de la homaro. En la lasta tempo la internacia socio esploris pri la lingva problemo el la starpunkto pri la homaj rajtoj kaj opiniis, ke la lingva rajto estas la fundamenta homa rajto. Tiu tezo iagrade influis la socion. La lingva egaleco estas grava enhavo de la lingva rajto. Kie ne estas lingva egaleco, tie ne estas garantio por la lingva rajto kaj tie estos komplikaĵo de la homaj rajtoj. En la internacia kontakto, lingvoj estas la plej grava komunikilo. Kiu lingvo estas taŭga por garantii la egalan pozicion de la rilataj landoj en la internacia komunikado kaj por ne malhelpi ilian suverenecon, tio estas malfacila problemo implikanta la internacian socion. Iuj havas difinon pri sia nacia lingvo en sia konstitucio, same grava kiel la naciaj flago, emblemo kaj himno kaj prenas la lingvon kiel simbolon de sia nacio. En la internacia kontakto respekti lingvon de aliaj landoj estas fundamenta kvalito posedenda por ĉiuj personoj. Kompreneble la lingvoj funkcias ĉefe en komunikado. Ni ne devas egaligi la problemon pri lingvouzado kun suvereneco kaj homaj rajtoj, alie ni komplikos la simplajn aferojn kaj mlhelpos la normalan lingvan uzadon. Unuvorte, solvi la problemon pri lingva neegaleco estas ne nur akademia problemo de la lingvaj projektantoj, sed ankaŭ leĝa problemo solvenda en la tuta socio. II.
Internacia socio longe atentis lingvan egalecon
Jam antaŭ longe la internacia socio donis grandan atenton al la lingva egaleco. Multaj leĝoj kaj reguloj havas artikolon pri lingva egaleco. Ili celas ĉefe protekti la lingvojn por ne kaŭzi neegalecon pro la lingva diverseco. Tiuj leĝoj kaj reguloj povas dividi sin en tri kategoriojn: unue, internaciaj dokumentoj, kiaj la dokumentoj de UN: “Universala deklaracio de homaj rajtoj” (1948), “Konvencio de Unesko kontraŭ diskriminacio en edukado” (1960) kaj “Internacia konvencio pri civilaj kaj politikaj rajtoj” (1966); due, regionaj dokumentoj, kiaj “Ĉarto de Parizo pri nova Eŭropo” (1990), “Amerika konvencio pri homaj rajtoj” (1969) kaj “Afrika Ĉarto pri homaj kaj popolaj rajtoj” (1986), kiuj ĉiuj havas klaran difinon kontraŭ neegala traktado kaj diskriminacio pro diferenco de la parolataj lingvoj; trie, konstitucio de diversaj landoj. Ni esploris konstituciojn de 186 landoj kaj regionoj. Kaj tiuj de 26 landoj ne tuŝis lingvojn: Angolo (1992), Aŭstralio (1900), Bhutano (1998), Ĉilio (1980), Ĉeĥio (1992), Danlando (1953), Dominika Respubliko (1994), Gambilando (1970), Ganao (1992), Gvineo-Bisao (1996), Islando (1991), Israelo (1994), Japanio (1946), Birmo (1974), Nederlando (1983), Korea Respubliko (1948), San-Marino (1926), Siera-Leono (1991), Svazilando (1968), Tanzanio (1984), Tongo (1988), Trinidado kaj Tobago (1980), Santomeo kaj Principo (1998), Britio (1998), Urugvajo (1997) kaj Usono (1992). En la konstitucio de tiuj landoj mankas artikolo pri lingvoj, tamen aliaj leĝoj de iuj el ili havas tian artikolon. Ekz. iuj ŝtatoj de Usono difinis sian oficialan lingvon kaj ĝia parlamento aprobis “Akto pri indiĝena lingvo de Usono”, por protekti la indiĝenan lingvon. La konstitucioj de 160 landoj kaj regionoj havas artikolon pri lingvoj, kaj el ili 68 landoj difinis enhavon de la lingvoj similan al tiu de UN en sia konstitucio, dum aliaj landoj kaj regionoj kvankam ne havas klaran artikolon en la konstitucio, tamen havas similan enhavon, ekzemple, la Konstitucio de la Ĉina Popola Respubliko ne havas similan artikolon, kia tiu de UN, tamen la kvara artikolo de la ĝenerala programo de la konstitucio difinis, ke “ĉiuj nacioj estas egalaj” kaj “ĉiuj nacioj havas liberecon uzi kaj disvolvi siajn lingvojn parolan kaj skriban”. Ankaŭ la “Leĝo pri naci-regiona aŭtonomeco de la Ĉina Popola Respubliko”, la “Leĝo pri komunaj lingvoj parola kaj skriba de la Ĉina Popola Respubliko” kaj aliaj leĝoj portas similan enhavon. La detaloj de koncernaj artikoloj pri lingvoj en la konstitucio de diversaj landoj legiĝas en la suba tabelo:
Lando (dato de publikigo aŭ revizio de la konstitucio) |
Ĉefa enhavo de la artikolo pri lingvoj en la konstitucio |
Ĉu estas klara difino pri la lingva egaleco en la koncerna artikolo de la konstitucio? (jes aŭ ne) |
Afganio 1987-11-30 ) |
Difino pri la lingvoj uzataj en eduko, eldono kaj justico |
Ne |
Albanio ( 1998-08-04 ) |
La albana estas oficiala lingvo |
Jes |
Alĝerio ( 1976-11-19 |
La araba estas oficiala lingvo |
Ne |
Andoro ( 1976-04-28 ) |
La kataluna estas oficiala lingvo |
Ne |
Antigvo kaj Barbudo ( 1981-11-01 ) |
Difino pri justica lingvo kaj la nivelo de la angla lingvo de la parlamentanoj |
Ne |
Argentino ( konstitucio en 1853 , amendo en 1998 ) |
Politiko pri dulingva edukado |
Ne |
Armenio ( 1995-07-05 |
La armena estas oficiala lingvo |
Jes |
Aŭstrio ( 1929 ) |
La germana estas oficiala lingvo |
Jes |
Azerbajĝano ( 1995-11-12 ) |
La azera estas nacia lingvo |
Jes |
Bahamoj ( 1973-07-10 ) |
Difino pri justica lingvo |
Ne |
Barejno( 1973-05-26 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Jes |
Bangladeŝo ( 1972-11-04 ) |
La bengala estas nacia lingvo |
Ne |
Barbadoso ( 1966-11-30 )
|
Difino pri justica lingvo
|
Ne
|
Belorusio ( 1994-03-15 )
|
La belorusa estas oficiala lingvo
|
Jes
|
Belgio ( konstitucio en 1831 , amendo en 1994-02-17 ) |
Detale pri plurlingva politiko |
Ne |
Belizo ( 1981-09-21 )
|
Difino pri justica lingvo
|
Ne
|
Benino ( 1990-12-11 ) |
Pri lingva rajto |
Ne |
Bolivio (konstitucio en 1962-02-02 , amendo en 1994-04-01) |
Difino pri justica lingvo kaj lingva egaleco |
Jes |
Bocvano ( 1966-09-30 ) |
Difino pri justica lingvo kaj la nivelo de la angla lingvo de la parlamentanoj |
Ne |
Brazilo ( 1988-10-05 ) |
La portugala estas oficiala lingvo; protekto de la gepatra lingvo de indianoj |
Ne |
Brunejo ( 1959-09-29 ) |
La malaja kaj angla estas oficialaj lingvoj kaj cirkonstacoj de ilia uzado |
Ne |
Bulgario ( 1991-07-12 ) |
La bulgara estas oficiala lingvo; lingvaj rajtoj de la civitanoj |
Ne |
Burkina-Faso ( 1977-11-27 ) |
La franca estas oficiala lingvo |
Ne |
Burundio ( 1992-03-13 ) |
La kirunda estas nacia kaj oficiala lingvo |
Ne |
Kamboĝo ( 1993-09-21 ) |
La kmera estas oficiala lingvo |
Jes |
Kamerunio ( konstitucio en 1972-06-02 , amendo en 1996-01-18 ) |
La angla kaj franca estas oficialaj lingvoj |
Ne |
Kanado ( konstitucio en 1867-03-29 , amendo en 1982-04-17 ) |
La angla kaj franca estas egal-rajtaj oficialaj lingvoj |
Ne |
Verda Kabo ( 1992-09-25 ) |
Specialaj k amikaj rilatoj kun portugallingvaj landoj |
Jes |
Centrafrika Respubliko ( 1995-01-14 ) |
La sangoa kaj franca estas oficialaj lingvoj |
Ne |
Ĉina Popola Respubliko ( konstitucio en 1982-12-04 , amendo en 2004-03-14 ) |
Ĉiuj nacioj havas liberon disvolvi sian nacian lingvon. La ŝtato disvastigas komunan parolan lingvon kaj justican lingvon, kaj oni rajtas uzi la naciajn lingvojn en naci-aŭtonomaj regionoj |
Ne |
Kolombio ( 1991-07-05 ) |
La kastilia estas oficiala lingvo |
Jes |
Komoroj ( 1996-10-20 ) |
La komora estas oficiala lingvo, la franca kaj araba -- naciaj lingvoj |
Ne |
Kotdivoaro ( 1960-11-03 ) |
La franca estas oficiala lingvo |
Ne |
Demokratia Respubliko de Kongolando ( 1998-11-14 ) |
La franca kaj angla estas oficialaj lingvoj kaj 4 lokaj lingvoj -- naciaj lingvoj |
Jes |
Kongolando ( 1992-03-15 ) |
La franca estas oficiala lingvo , du lokaj lingvoj -- naciaj lingvoj |
Jes |
Kosta-riko ( konstitucio en 1949-11-09 , amendo en 1997 ) |
La hispana estas oficiala lingvo |
Ne |
Kroatio ( 1990-12-22 ) |
La kroata kaj latina estas oficialaj lingvoj |
Jes |
Kubo ( konstitucio en 1976-02-24 , amendo en 1992-07 ) |
La hispana estas oficiala lingvo |
Ne |
Cipro ( 1960-04-06 ) |
La greka kaj turka estas oficialaj lingvoj |
Ne |
Ĝibutio ( 1992-09-04 ) |
La franca kaj araba estas oficialaj lingvoj |
Jes |
Dominika Respubliko ( 1978-11-03 ) |
Difino pri justica lingvo; la parlamentanoj devas esti kapablaj legi kaj paroli en la angla |
Ne |
Orienta Timoro ( 2002-03-22 ) |
La portugala estas oficiala lingvo |
Jes |
Ekvadoro ( 1998-06-05 ) |
La hispana estas oficiala lingvo |
Jes |
Egiptio ( 1971-09-11 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Jes |
Salvadoro ( 1983-12-20 ) |
La hispana estas oficiala lingvo |
Ne |
Ekvatora Gvineo ( 1988-09-01 ) |
La hispana estas oficiala lingvo |
Jes |
Eritreo ( 1996-07 ) |
Difino pri lingva egaleco kaj justica lingvo |
Jes |
Estonio ( 1992-06-28 ) |
La estona estas oficiala lingvo |
Jes |
Etiopio ( 1994-12-08 ) |
La amhara estas laborlingvo |
Jes |
Fiĝioj ( 1997-07-25 ) |
La angla, fiĝia kaj hindustana estas egalrajtaj. Difino pri justica lingvo |
Jes |
Finnlando ( nova konstitucio en 1999-06-11 ) |
La finnlanda kaj sveda estas naciaj lingvoj |
Jes |
Francio ( konstitucio en 1958-10-04 , amendo en 1992-06-25 ) |
La franca estas nacia lingvo |
Ne |
Gabono ( 1991-03-26 ) |
La franca estas oficiala lingvo |
Ne |
Georgio ( 1995-08-24 ) |
La georgia estas nacia lingvo |
Jes |
Italio ( 1947-12-22 ) |
Difino pri protekto de nacimalplimultaj lingvoj kaj lingva egaleco |
Jes |
Jamaiko ( 1962-07-24 ) |
Difino pri justica lingvo |
Ne |
Jordanio ( 1952-01-01 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Jes |
Kazaĥio ( 1995-08-30 ) |
La kazaĥa estas oficiala lingvo |
Jes |
Kenjo ( 1963-12-12 ) |
La svahila kaj angla estas oficialaj lingvoj |
Ne |
Kiribatio ( 1979-07-12 ) |
Difino pri justica lingvo |
Ne |
Korea Popol-demokratia Respubliko ( amendo en 1992-04-09 ) |
Difino pri protekto de nacia lingvo |
Ne |
Kuvajtio ( 1962-11-11 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Jes |
Kirgizio ( 1993-05-05 ) |
La kirgiza estas oficiala lingvo |
Jes |
Laoso ( 1994-08-15 ) |
La laosa estas oficiala lingvo |
Ne |
Libano ( 1926-05-23 ) |
La franca estas oficiala lingvo |
Ne |
Liberio ( 1986-01-06 ) |
Difino pri la lingvo de leĝodonaj institucioj |
Ne |
Libio ( 1969-12-11 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Ne |
Liĥtenŝtejno ( 1921-10-06 ) |
La germana estas oficiala lingvo |
Ne |
Litovio ( 1992-10-25 ) |
La litova estas oficiala lingvo |
Jes |
Luksemburgio ( 1968-10-17 ) |
La leĝo decidas justican lingvon |
Ne |
Makedonio ( 1991-11-17 ) |
La makedona estas oficiala lingvo |
Jes |
Madagaskaro ( 1992-08-19 ) |
La malagasa estas oficiala lingvo |
Ne |
Malavio ( 1994-05-16 ) |
Difino pri justica lingvo. La parlamentanoj, ministroj kaj vicministroj devas esti kapablaj legi kaj skribi en la angla lingvo |
Jes |
Malajzio ( 1957-08-31 ) |
La malaja estas oficiala lingvo |
Ne |
Maldivoj ( 1997-11-27 ) |
La diveha estas oficiala lingvo |
Ne |
Malio ( 1992-02-27 ) |
La franca estas oficiala lingvo |
Jes |
Malto ( 1964 ) |
La malta estas nacia lingvo |
Ne |
Marŝalaj Insuloj ( 1979-03-01 ) |
Difino pri lingva egaleco |
Jes |
Maŭritanio ( 1991-07-12 ) |
La araba, poulara, soninka kaj ŭolofa estas naciaj lingvoj; la araba estas oficiala lingvo |
Ne |
Maŭricio ( 1968-03-12 ) |
La angla estas oficiala lingvo de la parlamento |
Ne |
Meksikio ( konstitucio en 1917 , amendo en 1992 ) |
Difino pri protekto de la lokaj lingvoj |
Ne |
Mikronezio ( 1978-07-12 ) |
La nivelo de la angla lingvo ne estas necesa kondiĉo por parlamentaniĝo |
Jes |
Monako ( 1992-12-24 ) |
La franca estas oficiala lingvo |
Ne |
Mongolio ( 1992-01-13 ) |
La mongola estas oficiala lingvo |
Jes |
Moroko ( konstitucio en 1972-03-10, amendo en 1992-09-04 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Ne |
Mozambiko ( 1990-11 ) |
La portugala estas oficiala lingvo |
Ne |
Namibio ( 1990-02 ) |
La angla estas oficiala lingvo |
Jes |
Naŭro ( 1968-01-29 ) |
Difino pri la justica lingvo |
Ne |
Nepalo ( 1990-11-09 ) |
La nepala estas oficiala lingvo |
Jes |
Nov-Zelando ( 1990 ) |
Difino pri protekto de nacimalplimultaj lingvoj kaj justica lingvo |
Ne |
Nikaragvo ( 1987-01-09 ) |
La hispana estas oficiala lingvo |
Jes |
Niĝerlando ( 1996-04-20 ) |
La franca estas oficiala lingvo |
Jes |
Niĝerio ( amendo en 1979-10-01 ) |
Difino pri la justica kaj parlamenta lingvoj |
Ne |
Norvegio ( 1814-05-17 ) |
La ŝtatoficistoj devas esti kapablaj paroli en la nacia lingvo |
Ne |
Omano ( 1996-11-06 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Jes |
Palaŭo ( 1980-07-09 ) |
La palaŭa estas nacia lingvo, la palaŭa kaj angla estas oficialaj lingvoj |
Jes |
Pakistano ( 1973-04-10 ) |
La urdua estas nacia lingvo |
Ne |
Panamio ( 1972-10-11 ) |
La hispana estas oficiala lingvo |
Ne |
Papuo-Novgvineo ( 1975-09-16 ) |
Difino pri justica lingvo |
Ne |
Paragvajo ( 1992-06 ) |
La hispana kaj gurana estas oficialaj lingvoj |
Ne |
Peruo ( 1993-12-29 ) |
La kastelana estas oficiala lingvo; la lingvoj de keĉua kaj ajmara kaj aliaj lokaj lingvoj estas naciaj lingvoj |
Jes |
Filipinoj ( 1987-02-02 ) |
La filipina estas nacia kaj oficiala lingvo |
Ne |
Pollando ( 1997-04-02 ) |
La pola estas oficiala lingvo |
Jes |
Portugalio ( 1976-04-02 ) |
Difino pri la pozicio de la portugala lingvo |
Jes |
Katario ( 1970-04-02 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Ne |
Rumanio ( 1970-04-02 ) |
La rumana estas oficiala lingvo |
Jes |
Rusio ( 1993-12-12 ) |
La rusa estas nacia lingvo |
Jes |
Ruando ( 1991-05-30 ) |
La ruanda estas nacia kaj oficiala lingvo , ankaŭ la franca estas oficiala lingvo |
Ne |
Sankta Lucio ( 1979-02-22 ) |
La parlamentanoj devas posedi la anglan lingvon |
Ne |
San-Kito kaj Neviso ( 1983-09-19 ) |
Difino pri justica lingvo |
Ne |
Sankta Vincento kaj Grenadinoj ( 1979-10-27 ) |
Difino pri justica lingvo kaj la parlamentanoj devas posedi la anglan lingvon |
Ne |
Samoo |
Difino pri justica lingvo kaj lingva egalaco |
Jes |
Saŭdi-Arabio ( 1992-03 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Ne |
Senegalio ( 1992-03-03 ) |
La franca estas oficiala lingvo; 4 lokaj lingvoj estas naciaj lingvoj |
Ne |
Sejĉeloj ( 1993-06-08 ) |
La angla, kreola kaj franca estas naciaj lingvoj |
Ne |
Singapuro ( 1963-09-16 ) |
La parlamentanoj devas posedi almenaŭ unu el la jenaj kvar lingvoj: la angla, malaja, ĉina kaj tamila, kiuj estas ankaŭ uzataj en la parlamentaj aktivadoj |
Ne |
Slovakio ( 1992-09-03 ) |
La slovaka estas oficiala lingvo |
Jes |
Slovenio ( 1991-12-23 ) |
La slovenia estas oficiala lingvo |
Jes |
Salomonoj ( 1978-07-07 ) |
Difino pri justica lingvo |
Ne |
Somalio ( 1979-09-23 ) |
La somala kaj araba estas oficialaj lingvoj |
Jes |
Sud-Afriko ( 1996-05-08 ) |
La oficialaj lingvoj estas spedia, sesotoa, setsvana, svata, tŝivenda, sitsonga, afrikaansa, angla, debela, ksosa kaj zulua |
Jes |
Hispanio ( 1993-12-12 ) |
La kastiliana estas oficiala lingvo |
Ne |
Sri-Lankao ( 1978-08-31 ) |
La sinhala kaj tamila estas naciaj kaj oficialaj lingvoj |
Ne |
Sudano ( 1998-06 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Ne |
Surinamo ( 1987-10-30 ) |
Difino pri lingva egaleco |
Jes |
Svedio ( 1975-01-01 ) |
Difino pri protekto de la lingvo de malfortaj kolektivoj |
Ne |
Svisio ( 1874-05-29 ) |
La germana, franca, itala kaj rumana latino estas naciaj kaj oficialaj lingvoj |
Ne |
Sirio ( 1973-03-12 ) |
La araba estas oficiala lingvo |
Ne |
Taĝikio ( 1994-11-06 ) |
La taĝika estas nacia lingvo |
Jes |
Tajlando ( 1997-09-27 ) |
Difino pri lingva egaleco |
Jes |
Togolando ( 1992-09-27 ) |
La franca estas oficiala lingvo |
Ne |
Tunizio ( 1959-06-01 ) |
La araba estas nacia lingvo |
Ne |
Turkio ( 1982-11-09 ) |
La turka estas nacia lingvo |
Jes |
Turkmenio (1992-05-18 ) |
La turkmena estas nacia lingvo |
Jes |
Tuvalo ( 1986-09-15 ) |
Difino pri justica lingvo |
Ne |
Ugando ( 1962-01-01 ) |
La angla estas oficiala lingvo |
Ne |
Ukrainio ( 1996-06-28 ) |
La ukraina estas nacia lingvo |
Ne |
Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj ( 1971-12-02 ) |
La araba estas nacia lingvo |
Ne |
Uzbekio ( 1992-12-08 ) |
La uzbeka estas nacia lingvo |
Jes |
Vanuatuo ( 1961-01-23 ) |
La bislama estas nacia lingvo; la bislama, angla kaj franca estas oficialaj lingvoj |
Jes |
Venezuelo ( 1961-01-23 ) |
La hispana estas oficiala lingvo |
Ne |
Vjetnamio ( konstitucio en 1992-04-15 , amendo en 2001-12-25 ) |
Difino pri la pozicio de ĉiuj naciaj lingvoj kaj pri justica lingvo |
Ne |
Jemeno ( 1994-09-29 ) |
La araba estas nacia lingvo |
Ne |
Jugoslavio ( 1992-04-27 ) |
La serba estas oficiala lingvo |
Jes |
Zambio ( 1991-08-24 ) |
La angla estas oficiala lingvo |
Ne |
Zimbabvo ( 1979-12-21 ) |
Difino pri justica lingvo |
Ne |
En la dokumentoj de UN kaj konstitucio de multaj landoj ni rimarkis, kiel la internacia socio alte taksas la lingvan egalecon. Malgra ŭ tio, ni opinias, ke la lingva egaleco vere realiĝos nur post longa tempo. Portempe estas ne stranga la lingva neegaleco antaŭ naskiĝo de la internacia komuna lingvo en la internacia kontaktado. Ekz. la laborlingvoj de UN estas la angla, franca, ĉina, rusa, hispana kaj araba, tamen la dokumentoj de UN plejparte estas skribitaj en la angla lingvo, dum la aliaj lingvoj estas uzataj malpli multe ol la angla. Se oni ne komprenas la anglan lingvon, ili ne komprenas la dokumentojn, kaj sen koncernaj versioj ili ne povas akiri la gravajn internaciajn informojn, tial ilia lingva rajto ne povas esti sufiĉe garantiata kaj estas malfacile por ili ĝui la efektivan lingvan egalecon. III.
La principo pri lingva diverseco estas grava kaj efika rimedo por solvi la problemon de la lingva neegaleco en la internaciaj rilatoj
(1) Rimedoj por solvi la lingvan neegalecon. Estas du rimedoj por solvi la problemon pri lingva neegaleco internacie. La unua estas serĉi aŭ krei internacian komunan lingvon. La dua estas firme teni la principon pri lingva diverseco. Tiuj du rimedoj ne estas perfektaj. Se oni elektas iun el la naturaj lingvoj kiel la internacian komunan lingvon, tio kvankam utilas al la ekonomia kaj informada tutmondiĝo, tamen malutilas al la principo pri lingva kaj kultura diverseco kaj eĉ kaŭzos velkiĝon kaj eĉ pereon de multaj lingvoj kaj kulturoj kaj detruos la mondan kulturan plurismon. Laŭ nekompleta statistiko, nun en la mondo estas 6700 lingvoj. Iuj lingvistoj taksis, ke en la 21-a jarcento 90% el ili malaperos, kaj aliaj opinias, ke pereos 80% kaj almenaŭ 70%. Alivorte, en la 21-a jarcento malaperos 4700 lingvoj. Malapero de multaj malfortaj lingvoj certe kaŭzos monotonecon lingvan kaj kulturan, eĉ kaŭzos monotonecon de la homa pensmaniero. Ni kompreneble ne volas tion vidi. Unesko okazigis fakulan simpozion pri pereontaj lingvoj marte de 2003 en Parizo, kie oni diskutis, kiun rolon devas ludi Unesko en tiu problemo kaj kiel ĝi devas kunordiĝi kun la registaraj, neregistaraj kaj akademiaj institucioj, taksis protekton de la pereontaj lingvoj, diskutis pri la sistemo por protekti la pereontajn lingvojn kaj disvolvi la internacian kunlaboron kaj ellaboris agadplanon de Unesko por 2004-2005 cele protekti la pereontajn lingvojn. Malgraŭ tio, pro plirapidiĝo de la ekonomia integriĝo la angla lingvo fariĝas pli kaj pli influa kaj jam vidiĝas la tendenco, ke la malfortaj lingvoj pli debiliĝos kaj pereos. La principo pri lingva diverseco utilas al diverseco kaj lingva kaj kultura, sed ne utilas al la ekonomia kaj informada tutmondiĝo, nek al la libera socia interŝanĝo. UN devas elspezi multe por tradukado en siaj 6 laborlingvoj. Antaŭe la Eŭropa Unio konsistis el 15 landoj kaj havis 11 oficialajn lingvojn, sed nun ĝi havas 25 membrojn kaj 9 pliajn oficialajn lingvojn, tial ĝi havas 20 oficialajn lingvojn entute kaj ĉiujare ĝi devas elspezi miliardon da eŭroj sole por tradukado. Nun en la internacia socio la lingvoj estas komplikaj kaj estas neimageble uzi nur unu rimedon kaj oni devas kombini tiujn du rimedojn en la praktikado kaj nur tiamaniere oni povos solvi la problemon pri lingva neegaleco kaj fine komplete realiĝos la lingva egaleco en la internacia socio. La internacia komuna lingvo estas grava rimedo por radikale solvi la problemon, sed ne unika rimedo, nek la plej grava rimedo. La principo pri lingva diverseco estas ne nur la ĉefa rimedo por solvi la lingvan neegalecon en la internacia socio, sed ankaŭ grava principo observenda post fina solvo de la internacia komuna lingvo, tial ĝi estas la plej grava rimedo por solvi la problemon pri lingva neegaleco kaj ankaŭ la plej efika rimedo por solvi tiun problemon en la internaciaj rilatoj. (2) Kio estas la principo pri lingva diverseco?
Tiu principo signifas, ke en la mondo la lingvoj estas multaj kaj ĉiu el ili havas sian valoron por ekzisti kaj devas havi la rajton egalan. La diferenco estas nur en iliaj funkcioj. La diversfunkciaj lingvoj povas ludi sian rolon sur kampo de malsama socia vivo. Ekzemple pri la homa egaleco, post naskiĝo ĉiuj homoj estas egalaj, kaj la diferenco kuŝas nur en tio, ke ili ludas malsaman rolon en malsama socia vivo kaj sur malsama kampo, kaj ili ne devas esti traktataj malsame pro sia malsama funkcio. Tiel statas ankaŭ la lingvoj. La lingvouzantoj ne devas esti traktataj malsame pro la malsama funkcio de iliaj lingvoj. La principo pri lingva diverseco ne ekskluzivas la internacian komunan lingvon, sed male, laŭ tiu principo oni devas uzi la internacian komunan lingvon kaj samtempe ne rifuzi la nekomunajn lingvojn, sed devas formi la lingvan dispozicion, en kiu oni devas preni la internacian komunan lingvon kiel la ĉefan, dum ekzistas pluraj lingvoj. Nuntempe en la mondo la ĉefa fluo koncerne la lingvouzadon estas lingva diverseco, kaj en la tempo, kiam ankoraŭ ne formiĝis la internacia komuna lingvo, oni devas persisti en la principo pri lingva diverseco, ĉar nur tiamaniere oni povos realigi la lingvan egalecon.
La lingva egaleco bezonas internacian komunan lingvon. Post naskiĝo de la internacia komuna lingvo oni devas egale trakti aliajn nekomunajn lingvojn. Jen kial en nia socio oni malfacile traktas la problemon pri lingva egaleco. Pro diferenco de la homoj kaj lokoj la lingvoj havas malsamajn funkciojn. Iuj el ili havas funkcion de komuna lingvo, dum la aliaj ne. Ankaŭ la komunaj lingvoj estas malsamaj: komune uzata internacie, en kelkaj landoj aŭ en iuj regionoj. Ĝenerale dirite, estas nur unu aŭ kelkaj komunaj lingvoj, sed ekzistas samtempe la nekomunaj lingvoj, iuj el ili estas gepatraj lingvoj de iliaj uzantoj. Uzante la komunan lingvon, oni ne devas forlasi sian gepatran lingvon, kiu entenas la kulturan kaj ideologian manierojn akumulitajn dum longa tempo de sia nacio. Protekti la gepatrajn lingvojn kaj trakti ilin same kiel la komunan lingvon estas problemo zorgenda internacie.
(3) Hegemonio de la angla lingvo maltrankviligas la internacian socion
Hegemonio de la angla lingvo damaĝas la principon pri lingva diverseco kaj kaŭzas la lingvan neegalecon en la intenaciaj rilatoj. Ĉar la angla lingvo estas multe uzata internacie, ĝi do estas rigardata de iuj kiel la efektiva internacia komuna lingvo. Tio altiras la atenton de la internacia socio. La fakuloj sin okupantaj pri lingva egaleco opinias, ke tio estas malutila al la lingva egaleco. El la 186 landoj kaj regionoj, kiujn ni enketis, 112 havas klaran difinon pri la nacia lingvo aŭ oficiala lingvo de sia lando. La nacia kaj oficiala lingvoj ĝenerale estas sialanda lingvo. La supra tabelo montras, ke 78 landoj prenis siapropran lingvon kiel la oficialan. Jenaj landoj prenis alilandan lingvon kiel oficialan lingvon: 15 prenis la anglan lingvon, 20 -- la francan, 12 -- la hispanan, 5 -- la araban, 3 -- la portugalan, 3 -- la germanan, 2 -- la turkan, 1-- la italan kaj 1 -- la grekan. Kvankam la angla lingvo estas pli multe uzata internacie, tamen kiel la oficiala lingvo ĝi ne estas uzata en tiel multe da landoj, kiel la franca. Videblas, ke internacie estas tendenco kontraŭ la angla lingvo. Eĉ en la konstitucioj de Usono, Britio kaj Aŭstralio, kie la angla lingvo estas plej multe uzata, ankoraŭ mankas difino, ke la angla lingvo estas oficiala lingvo. La usona registaro ne difinis, ke la angla lingvo estas oficiala lingvo, ĉar en Usono estas malsamaj opinioj, tial ĝi ne povas fari tiun difinon. Ĝis la fino de 2000 en Usono 20 ŝtatoj difinis, ke la angla estas ilia oficiala lingvo, dum en 12 ŝtatoj tiu propono ne estis aprobita. En 1988 la ŝtato Arizono per 51% de la balotiloj sankciis “Leĝon pri la oficiala lingvo”, en kiu la angla lingvo estas difinita kiel la oficiala. Tamen en 1998 la supera kortumo de Arizono konkludis, ke tiu leĝo malobservas la artikolon pri garantio de la libereco de parolo de la unua amendo de la konstitucio kaj tiun pri egaleco de la 14-a amendo de la konstitucio. La lingva leĝodonado de Francio kaj Kanado ja estas kontraŭstara al hegemonio de la angla lingvo. La Dominika Respubliko, Grenado kaj Malavio difinis en sia konstitucio, ke la parlamentanoj devas posedi la anglan lingvon, dum Mikronezio kvankam difinis en sia konstitucio, ke la angla estas laborlingvo de la parlamento, tamen ne difinis, kiun nivelon devas havi la parlementanoj, anstataŭ tio legiĝas tie la teksto, ke se la parlamentanoj ne povas flue paroli en la angla lingvo, ili povas uzi sianacian lingvon, dum la parlamento devas fari tradukadon por ili. Multaj landoj difinis sian lingvon kiel nacian aŭ oficialan lingvon, protektas la gepatran lingvon kaj la lingvon de minoritatoj. Tio celas preventi entrudiĝon de la potencaj lingvoj, protekti la ŝtatan suverenecon kaj lingvan rajton de la civitanoj.
(4) Persisti en la principo de la lingva diverseco kaj venki la hegemonion de la angla lingvo
La 6 laborlingvoj de UN devas esti gravaj lingvoj en la internacia komunikado kaj plene ludi sian rolon. La hegemonio de la angla lingvo en la internacia komunikado devas esti forigita. La ĉina lingvo estas lingvo uzata de plej multe da homoj en la mondo. Ĝi havas longan historion kaj brilan kulturon. La moderna ĉina lingvo asimilis ne nur dialektojn de multaj lokoj Ĉinio kaj raciajn elementojn de la nacimalplimultaj lingvoj de Ĉinio, sed ankaŭ utilajn elementojn de la ĉina lingvo uzata alilande kaj iujn utilajn elementojn de alilandaj lingvoj de la mondo. Normaligo kaj reguligo de la ĉina lingvo leviĝas iom post iom kaj leviĝas ankaŭ ĝia efiko de la reala komunikado. Internacie pli kaj pli multe da homoj nun lernas ĝin, tial ĝi havas plenan eblecon fariĝi unu el la internaciaj komunaj lingvoj. En la internacia komunikado eksterlandanoj respektas, uzas kaj disvastigas la ĉinan lingvon. Kompreneble ankaŭ ni respektas iliajn lingvojn kaj pro bezono lernas kaj aplikas ilin. En la internacia komunikado la reciproka lernado de malsamaj lingvoj utilas al formiĝo de plurisma dispozicio de la mondaj lingvoj kaj realiĝo de lingva egaleco en la internaciaj rilatoj.
(5) Preni Esperanton kiel internacian komunan lingvon utilas al la principo pri lingva diverseco
Esperanto estas plej bona elekto kiel internacia komuna lingvo, ĉar ĝi ne estas lingvo nacia, nek ŝtata. Ĝi estas kreita de amanto de mondpaco kaj demokratio. Ĝi estas artefarita kaj kompare facile lernebla lingvo kun klaraj komunikilaj trajtoj. Lerni ĝin malutilas al neniu lingvo, t.e. ne povas kaŭzi malaperon de alia lingvo, kiu ŝarĝas certan kulturon kaj pli grave ĝi ne damaĝas la ŝtatan suverenecon, sed utilas al realiĝo de lingva egaleco, tamen nuntempe ĝia uzado ankoraŭ ne atingis la gradon, kiun devas atingi la internacia komuna lingvo kaj ne povas solvi la problemon pri lingva egaleco. Esperanto naskiĝis antaŭ pli ol 100 jaroj kaj en tiu periodo ĝi multe evoluis kaj disvastiĝis. En tiu periodo multaj fervoruloj energie lernis kaj disvastigis ĝin. Esperanto multe influis la intelektulan rondon kaj nun la nombro de la homoj posedantaj Esperanton jam superis dek milionojn. Tiu nombro ja estas neniom pli malgranda ol tiu de iuj kolektivoj, kiuj parolas minoritatan lingvon, tamen dek milionoj estas nur malgranda procento de la tuta loĝantaro de la mondo, alivorte estas ankoraŭ granda distanco por esti reala internacia komuna lingvo. Bedaŭrinde, mi ne havis ŝancon lerni Esperanton. Eble ankaŭ tio estas la kaŭzo kial Esperanto ne estas rigardata kiel la reala internacia komuna lingvo. Por ke Esperanto fariĝu centprocenta internacia komuna lingvo, ĝi devas fariĝi laborlingvo de UN, lingvo uzata en la oficiala internacia komunikado kaj precipe en diplomatiaj aktivadoj. Por tio oni devas disvastigi ĝin antaŭ ĉio en lernejoj. Se ĝi ne povas fariĝi lingvo de edukado, almenaŭ ĝi devas fariĝi deviga lernobjekto. Se ĉiuj diplomitoj de mezlernejo povos aŭskulti, paroli, legi kaj skribi en Esperanto, do la nombro de Esperanto-uzantoj multe grandiĝos en la mondo, kaj tiam la lingvo havos firman bazon en la internacia komunikado. Tio ja bezonas subtenon de registaro kaj precipe de ĝiaj edukaj departementoj kaj ilian financan subtenon. La lernado de lingvoj havas sian propran regulon kaj oni devas progresi iom post iom. Por ke plejparto de la loĝantoj de la mondo posedu Esperanton, oni devas atendi ankoraŭ longan tempon. Sed kiom longa tiu tempo? Eble neniu scias hodiaŭ.
Esperanto devas fariĝi gvida lingvo en la internacia komunikado. Mi kredas, ke pli kaj pli multe da homoj lernos Esperanton kaj disvastigos ĝin. Esperanto fariĝos vera lingvo de la tutmonda popolo, tio ja ne estas revo, sed pli kaj pli klara realo. La ĉina popolo batalis jam longan tempon por la lingva egaleco en la internaciaj rilatoj. Multaj famuloj de Ĉinio, kiaj Lusin kaj Bakin, aktive subtenis Esperanto-movadon. Multaj intelektuloj, kiaj Cai Yuanpei, Hujucz kaj Chen Yuan, faris siajn kontribuojn por disvastigi Esperanton en Ĉinio. Tio bone montris, kiel forte la ĉina popolo amas Esperanton, kial ĝi fervore aspiras al la lingva egaleco. Mi kredas, ke dank' al senlaca penado de la personoj pacamaj, demokratiaj kaj pledantaj por egaleco, la perspektivo de Esperanto certe estos pli kaj pli brila kaj Esperanto finfine fariĝos gvida lingvo por realigi la lingvan egalecon en la tuta mondo.
|