"Kroniko
de la Historio" estas ne nur verko el registrajhoj pri
la grandaj historiaj eventoj kaj biografioj, sed ankau literaturajho.
La verko notis la historian evoluon dum 3 mil jaroj de la
prahistoria tempo ghis la regpotenco de la imperiestro Wudi
(140-87 sur la trono) de la Okcidenta Han-dinastio. La majstrajho
estas valora materialo por studo de la china historio.
La
tuta verko "Kroniko de la Historio" konsistas el
130 artikoloj kun 526500 ideogramoj. La verko ampleksas grandajn
eventojn en la diversaj periodoj de la historio, fakajn historiojn
pri astronomio, kalendaro, irigacia konstruado, ekonomio,
kulturo kaj arto, registron pri politika aktivado de antauaj
regantoj, faroj de aristokratoj, kaj ankau biografiojn de
personoj el diversaj socitavoloj. La plej majstraj pecoj el
la verko estas biografioj. Dank' al tiuj biografioj la "Kroniko
de la Historio" havis superban artan infektemon kaj farighis
senmorta historia verko kaj ankau literatura verko.
La
biografioj en la verko priskribas diversajn personojn. Inter
ili estas imperiestroj, reghoj, generaloj, korteganoj, plebanoj,
elstaraj shtatistoj, eruditoj, sikarioj, kavaliroj, aktoroj,
auguristoj, meritoplenaj oficistoj, gvidantoj de kamparanaj
ribeloj, kaj ankau malsukcesintoj en la historiaj eventoj.
Unuvorte, la "Kroniko de la Historio" prenis tiujn
reprezentajn personojn por fidele speguli la historion. Tamen
la artikoloj en la verko ne estas monotonaj en la stilo kaj
sengustaj simplaj protokoloj. Chiu el la priskribitaj personoj
estas viveca kaj vereca. Ili spegulis la shaton kaj malshaton
de la autoro al la historiaj eventoj kaj lian trafan jughon
pri ili.
Imperiestro
Liu Bang (202-195 a.K. sur la trono), fondinto de Han-dinastio
(202 a.K. -- 220 p.K.), estis kompetenta politikisto ludinta
gravan rolon en la historio. Sed en la verko la autoro ne
priskribis lin kiel misteran homon. Anstatau tio la autoro
kredinde priskribis lin kiel vivecan kaj realan personon en
la historio. Rakontante pri la nefleksebleco, malcedemo kaj
grandanimeco de Liu Bang, la autoro ne preterlasis liajn friponajhojn:
kiel li dronis en orgio, kiel li malkonfesis sian shuldon
al drinkejo, kiel li defraudis manghon, kiel li sidis sur
la nuko de kortegano kaj demandis lin pri lia impreso. Pri
Liu Bang, la autoro ofte priskribis lian insultadon. Ekzemple,
foje kiam Liu Bang estis sieghata en Xinjiang, lia kortegano
Han Xin sendis por peti Liu Bang nomi lin "Aganta Regho"
(ranganta nur sub la regho). Liu Bang insultis en kolerego:
"Sieghate mi tagnokte esperas lian helpon, sed nun li
volas fari sin regho!" Tiam liaj konsilianoj Zhang Liang
kaj Chen Ping surtretis lian piedon kun sugesto, ke jam ne
estis eble malpermesi al Han Xin reghighi, kaj male, konsenti
al lia peto evitos lian perfidon. Liu Bang rekonsciighis kaj
denove insultis: "Mi jam donis al li feudon kaj kompreneble
li jam estas vera regho, chu estas necesa por li la titolo
de aganta regho?" La dufojaj insultoj estis malsamaj
en humoro, jen en tio sufiche figurighis la impertinenteco,
ruzeco kaj ankau la indulgemo de Liu Bang. Chu ne estas iom
sarkasme, ke la autoro registris ankau tiajn kondutojn de
digna imperiestro en historian verkon?
La
ideologia signifo de la "Kroniko de la Historio"
karakterizighas ankau per varmaj laudoj al la honestaj kaj
saghaj popolanoj, kiuj venis de malalta socitavolo tamen ludis
grandan rolon en la historio, al la patriotoj, kiuj faris
multajn meritoplenajn kontribuojn au oferis sian vivon pro
la nacio, kaj al la eminentaj regantoj, kiuj humile kaj egalrajte
traktis siajn subulojn. En la "Kroniko de la Historio"
la autoro dedichis malgrandan pecon al priskribo pri ordinara
laboranta virino, kiu vivtenis sin per lavado de vatoj. Han
Xin, kiuj poste estis titolita de Liu Bang kiel Markizo Huaiying,
ludis shlosilan rolon en la surtronigho de Liu Bang. En sia
knabeco Han Xin estis malricha kaj ofte molestita de kanajloj
en sia vilagho, sed tio neniom shancelis lin en lia strebo
al heroa kariero. Bonkora kaj honesta silkovatolavistino senchese
donis al Han Xin manghon en dekoj da tagoj. Sed kiam Han Xin
diris al shi, ke li certe abunde rekompencos shin estonte,
shi kolere diris al Han: "Vi viro ne povas vin vivteni,
kaj mi donas al vi manghon pro simpatio al vi. Chu mi deziras
vian rekompencon?" Vortoj tre simplaj, tamen bone montris
la honestecon de ordinara laboranta virino. Cetere, kontraue
al la feuda koncepto ke la ribelantaj kamparanoj estas banditoj
kaj rabistoj, la autoro respektoplene enskribis en la kronikon
Chen Sheng kaj Wu Guang, gvidantojn de la kamparana insurekcio
en la lastaj jaroj de Qin-dinastio (221-206 a.K.), alte taksante
ilian heroajhon. Tia noto de kortegaj kronikistoj estis senprecedenca.
La
ideologia signifo de la verko karakterizighas ankau per severa
kritiko. La verko senkompate malkashis kaj kritikis siatempan
imperiestron Wudi, kiu senchese levis militojn kruele vringante
la popolon, malkashis la kruelajhojn de diversrangaj regantoj,
kiuj facile kondamnis homojn al morto kaj mortigis dekojn
kaj ech milojn da senkulpuloj okaze de krimfaro de unu homo.
En la "Kroniko de la Historio" legighas specialaj
chapitroj por kruelegaj altrangaj shtatoficistoj.
Biografioj
en la verko posedas efektan artan forton. La plej elstara
karakterizajho de la "Kroniko de la Historio" estas
la lerteco en elektado de materialoj plej efike figurantaj
la karakterojn de herooj. Ni ekzemplu tion per la "Biografio
de Xiang Yu". Xiang Yu (232-202 a.K.) estis posteulo
de aristokrato de Chu-regno (?-223 a.K.). Iam li partoprenis
en la kamparana ribelo gvidata de Chen Sheng kaj Wu Guang
kaj gvidis chefan forton de la ribelaj trupoj. Post pereo
de Qin-dinastio, por gajni la regpotencon, li militis kvin
jarojn kontrau Liu Bang. Xiang Yu estis fortega, brava en
batalo, simplanima, kaj ankau flamighema, sensprita kaj hezitema.
En konkuro kun Liu Bang por la regpotenco, liaj militaj fortoj
superis tiujn de Liu Bang, sed fine li estis venkita de Liu.
En la biografio estis detalaj rakontoj pri tri gravaj eventoj,
nome kampanjo de Jiulu, festeno en Hongmen kaj siegho en Gaixia.
En
la kampanjo de Jiulu, Xiang Yu kaj Song Yi kune komandis la
armeon lau ordono de la regho de Chu. Song Yi negative observadis
sen ajna ofensivo, kaj Xiang Yu mortigis lin. Li gvidis sian
armeon transiri la Flavan Riveron, firme kaj brave batalis
kontrau la armeo de Qin-dinastio. Venkinte la armeon de Qin,
Xiang Yu fundamentis por si la pozicion de chefkomandoro de
la armeoj. La artikolo vivece priskribis la militon: Por helpi
Qin-armeon venis al Jiulu multaj trupoj, sed neniu el ili
kuraghis rivali kun Xiang Yu. Kiam la armeo de Xiang faris
sturmon al la armeo de Qin-dinastio, la generaloj de la helpaj
trupoj nur rigardis senfare che sia tendaro. La soldatoj de
Xiang montris mirindan bravecon en la milito, la krio de la
sturmantoj skuis la teron. La helpaj trupoj estis teruritaj,
kaj kiam Xiang Yu gajnis la militon kaj venigis la komendorojn
de la helpaj trupoj, ili genuighe rampis antau Xiang Yu kaj
ne kuraghis levi rigardon al li. La priskribo plene montris
la kuraghon de la trupoj de Xiang kaj lian altan dignecon.
La
festeno en Hongmen estis la shlosila turnopunkto por la konkuro
inter Chu kaj Han. Tiam Xiang Yu komandis armeon el 400 miloj
da militistoj, dum Liu Bang tiun el 100 miloj. En la festeno
en Hongmen Xiang Yu havis la shancon mortigi Liu Bang, kaj
sekve li povus akiri la regpotencon super la tuta lando. Sed
Xiang Yu, malkashema kaj honesta, ne volis intrige superi
la rivalon. En tiu shlosila momento li hezitadis kaj perdis
la bonshancon. Liu Bang sukcesis fughi de la danghera festeno.
La paragrafo estas tre pompa en priskribo de la strechiteco
de la atmosfero de la festeno kaj la hezitemo de Xiang Yu
en decido chu mortigi Liu Bang.
La
tria grava afero estis la siegho en Gaixia, kie komplete malvenkis
Xiang Yu. Pro la atako de la sieghantaj trupoj de Liu Bang,
restis al Xiang Yu nur 28 militistoj. Gvidate de Xiang, la
28 bravuloj morte batalis. La priskribo pri lia braveco en
batalo estis tre impresiva. Xiang Yu sturmis kriante kaj la
malamikoj diskuris en paniko. Li pikmortigis unu malamikan
generalon. Alia generalo rajde persekutis lin. Li faris tondran
krion al la generalo, kaj tiu terurite retirighis kelkajn
kilometrojn. Trovinte, ke estis neeble rompi la sieghon, XiangYu
venis al la rivero Wujiang. La loka estro albordigis sian
boaton al XiangYu kaj diris al li: "Kvankam la regiono
trans la rivero estas malgranda, tamen ghi vastas milon da
li-oj (li, china mezurunuo por longo, egala al duonkilometro)
kaj havas centojn da miloj da loghantoj, kaj tio sufichas
por ke vi reghu tie. Mi petas vin tuj transighi." Sed
XiangYu respondis kun veo: "Jen la destino pereigas min,
chu estos utile se mi transiros la riveron? Ok mil soldatoj
el via regiono sekvis min al milito, sed nun neniu revenis
de la milito, kaj mi hontas revidi la popolon oriente de la
rivero. Mi hontas ankorau pli, ke la popolo simpatios kun
mi kaj neniom plendos kontrau mi." Fine li sin mortigis
che la rivero.
En
la simpla analizo pri la "Kroniko de la Historio"
oni facile trovas, kiel eminenta historiisto kaj literaturisto
Sima Qian estis. La autoro Sima Qian naskighis en la 145-a
jaro a.K., sed oni jam ne povas determini, en kiu jaro li
forpasis. Multaj el la antauaj generacioj de lia familio estis
kortegano-kronikistoj. Lia patro Sima Tan estis kortegano-kronikisto
de la imperiestro Wudi de la Okcidenta Han-dinastio. En sia
knabeco li vivis che sia patro kaj lernis tre diligente. En
la agho de 10 jaroj li venis kune kun sia patro al la chefurbo
Chang'an. En la agho de 20 jaroj li studis che la tre famaj
eruditoj Dong Zhongshu kaj Kong Anguo. Dum sia vivo li multfoje
vojaghis tra la lando. Che sia unuafoja vojagho en la agho
de 20 jaroj li ekskursis al la lokoj, kie lau legando Da Yu
jungis riverojn. Li vizitis la riveron Miluo, en kiu sin dronigis
la granda poeto Qu Yuan. Li vizitis ankau la hejmlokon de
Konfuceo, la templon por li, rigardis liajn veturilojn, vestojn
kaj ritajn objektojn kaj persone perceptis la ritojn difinitajn
de Konfuceo. Tiuj vojaghoj kaj esploroj liveris por lia verkado
de "Kroniko de la Historio" abundon da materialoj
sed de malmultaj homoj sciataj. En 110 a.K. lia patro forpasis
kaj li heredis la oficon post tri jaroj. De tiam li chiam
penadis por realigi la deziron de sia patro pri verkado de
kroniko pri la historio. Li legis grandan kvanton da historiaj
arkivoj tenataj che la kortego kaj faris necesan preparon
por la verkado. Sed ghuste en tiu tempo lin trafis katastrofo.
En la 98-a jaro a.K. generalo Li Ling ekspedis al hunoj gvidante
siajn trupojn el 5 mil soldatoj. Sed la trupoj estis sieghataj
de kelkdek mil hunaj husaroj. La sagoj kaj provianto estis
elcherpitaj, kaj Li Ling estis kaptita. En la senelirejo li
kapitulacis al la hunoj. Imperiestro Wudi volis severe kondamni
Li Ling, sed Sima Qian pledis por li. Pro tio li shokis la
imperiestron kaj estis enkarcerigita. Li estis liberigita
post kastra puno. Li kontrauvole toleris la malhonoradon nur
pro tio, ke lin instigadis verkado de la kroniko por la historio.
Li senchese verkis en 6 jaroj kaj fine plenumis la senmortan
libron "Kroniko de la Historio".
La
lastaj jaroj de la vivo de Sima Qian estis jam nekonstateblaj.
Oni scias nur, ke li havis solfilinon, kaj ties filo Yang
Yun estis la publikiginto de la kroniko. Poste li estis kondamnita
al morto. Malprosperaj estis la posteuloj de Sima Qian, tamen
lia verko "Kroniko de la Historio" starigis por
li eternan monumenton.
Fragmento
el "Biografio de Markizo Liuhou"
Fragmento
el "Biografio de princo Wuji de Wei-regno"
"Historia
Kroniko" kaj Sima Qian
|