La china shako evoluis
el Boshi (shako ludata de du homoj chiu kun ses shakpecoj)
de la antikva Chinio kaj havas historion de pli ol mil jaroj.
Dum la regado de imperiestro Wudi (561-578 sur trono) de la Norda
Zhou-dinastio aperis "Shaka Klasikajho" kaj shakludo furoris en
la palaco kaj inter intelektuloj. En la erao Baoying (762-763)
de Tang-dinastio aperis Baoying-shako, kies strukturo tre similis
al la nuna. En la Suda Song-dinastio (1127-1279) la china shako
ekhavis unuecajn regularon kaj formon.
Shaktabulo
de la china shako estas oblonga au kvadrata, kaj sur ghi krucighas
nau vertikalaj kaj dek horizontalaj linioj, kiuj formas 90 krucajhojn,
sur kiuj movighas ghiaj 32 shakpecoj. La spaco inter la kvina
kaj sesa horizontalaj linioj netrapasita de la vertikalaj linioj
nomighas "limrivero", kiu dividas la tabulon en du egalajn partojn.
Chiu parto havas unu kvadraton kun du diagonaloj nomatan "palaco",
en kiu movighas la generalo kaj gvardianoj.
Estas
32 shakpecoj dividitaj en du grupojn rughan kaj nigran, chiu kun
16 pecoj. Chiu grupo konsistas el unu generalo £¨Ž›¡¢½«£©,
du gvardianoj £¨ÊË¡¢Ê¿£©,
du elefantoj £¨Ïà¡¢Ïó£©, du chevaloj
£¨ñR ¡¢ñR £©, du charoj
£¨Ü‡¡¢Ü‡£©, du kanonoj £¨³h¡¢ÅÚ£©
kaj kvin soldatoj £¨±ø¡¢×䣩.
La shakpecoj
en la antikveco plejparte estis faritaj el eburo. Estis valorega
china shako, kies rughaj pecoj estis faritaj el verda jado kun
inkrustitaj ideogramoj el koralo kaj nigraj pecoj el blanka jado
kun inkrustitaj ideogramoj el sukceno. La ordinaraj shakpecoj
estis faritaj el ligno.
La china shako
estas intelekta, konkursa ludo kun difinitaj reguloj. Je la komenco
de matcho la 32 shakpecoj devas esti metitaj chiu en sia loko.
Tiu, kiu uzas la rughajn pecojn, rajtas la unua fari shakmovon,
poste la du ludantoj movas sian pecon alterne. La matcho dauras
ghis unu ludanto matigis la generalon de la rivalo au unu ludanto
anoncas sin venkita. Kiam la ludantoj ne povas matigi la generalon
de la rivalo reciproke, aperas egaligho post propono de unu ludanto
kaj alies konsento.
La shakpecoj
estas movataj lau rigoraj reguloj < Iru
al REGULOJ (I)
kaj REGULOJ (II)>.
Estas malpermesite
movi shakpecon sur la lokon okupatan de siaflanka peco. Se tie
estas shakpeco de la rivalo, oni povas ekstermi tiun per la sia
kaj okupi la lokon. Escepte de generalo, chiuj pecoj povas esti
ekstermitaj de la rivalo. Sed se la generalo de unu ludanto estas
ekstermita de la rivalo, li estas venkita kaj perdas la matchon.
En la historio
de la china shakludo aperis multaj famaj majstroj, kiuj faris
profundan esploron pri la shakludo kaj kompilis multajn verkojn.
La plej frua shakluda gvidlibro estas "Meng Ru Shen Ji" (Sekreto
Trovita en Songho) de Ming-dinastio (1368-1644). La unua komplete
konservata libro estas "Shanghighema Shakludo" eldonita en 1522.
Estas vaste konata la shakluda libro "Ju Zhong Bi" eldonita en
1632. Ghi heredis kaj sintezis la atingojn de la ludarto pri la
china shako en la periodo de la 11-a jc. ghis la 17-a jc. Poste
multaj shakmajstroj faris dauran, profundan esploron kaj evoluigis
la chinan shakludon.
En 1956 la
china shakludo farighis oficiala sportobrancho en Chinio, preskau
chiujare oni okazigas landskalan konkurson de la china shako.
Multaj provincoj, municipoj kaj autonomaj regionoj fondis sian
shakludan asocion. Iuj grandaj urboj funkciigas shakludajn klubon,
societon, domon kaj lernejon. Havante shaktabulon kaj 32 shakpecojn,
oni jam povas fari ludon. Ghi entenas richan filozofion, povas
shanghighi senfine, klerigi homan penson kaj hardi homan psikon,
tial ghi estas multe shatata de la popolo. Chie en Chinio videblas
shakludo kun multaj rigardantoj. Shakistoj en ludo faris diversajn
lertajn manovrojn admirindajn. Estas malfacile farighi shakmajstro.
Iu fama antikva shakisto diris: "Ech per dumviva klopodo oni ne
povas posedi ghian tutan sekreton."